Installatie Commissie 'Uitdragen kernwaarden van de rechtsstaat'
Geachte dames en heren,
Enige tijd geleden zag ik in een landelijk dagblad een ingezonden brief waarin een lezer zich boos maakt over een in zijn ogen te lage strafeis tegen de verdachte van een dodelijk verkeersongeluk. Die eis zou voor normale burgers onbegrijpelijk zijn. Bovendien stelt de briefschrijver dat hierdoor zijn waardering voor de rechterlijke macht, die toch al niet hoog was, nu tot het nulpunt is gedaald.
Een paar dagen later las ik in een ander dagblad een ingezonden stuk met als strekking dat ambtenaren van de burgerlijke stand die weigeren homo’s te trouwen onheus worden behandeld. De schrijver vindt dat hierbij niet eerlijk wordt omgegaan met de botsing tussen de vrijheid van godsdienst en het gelijkheidsbeginsel.
Deze brieven illustreren het feit dat kernwaarden van de rechtsstaat niet als vanzelfsprekend worden beschouwd. Het is voor burgers niet altijd duidelijk wat ze precies betekenen, waarom ze van belang zijn en hoe je daarmee in de praktijk moet omgaan. Degenen wier dagelijks werk de rechtsstaat betreft moeten zich niet erboven verheven voelen. Het is begrijpelijkerwijs vooral moeilijk de rechtsstaat te omhelzen als kernwaarden met elkaar botsen. Ik wijs hier nog eens op recente maatschappelijke discussies over de spanning tussen de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van godsdienst en ook tussen privacybescherming en terrorismebestrijding.
De overheid, en in het bijzonder de Minister van Justitie, heeft de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat burgers vertrouwen hebben en vooral ook houden in de rechtsstaat. Als de kernwaarden van de rechtsstaat niet worden gedeeld door een ‘kritische massa’ van burgers wordt het naleven van regels problematisch. Denk aan verkeersovertredingen of een stringent softdrugsbeleid. Als daar maatschappelijk geen steun voor is of als er massaal van de regels wordt afgeweken, dan wordt handhaving problematisch. Bovendien bestaat het risico dat er naast de officiële orde een informele praktijk ontstaat die op gespannen voet staat met de wettelijke regels. Ten slotte kunnen recht en rechtsstaat dan ook hun bindende werking in de samenleving verliezen. Men spreekt in dit verband wel over de toenemende ‘rechtsvervreemding’, die de kloof tussen burger en rechtsstaat vergroot. Zorg voor het behoud van vertrouwen in de rechtsstaat is en blijft daarmee een zaak die continu aandacht behoeft.
Volgens de takenanalyse van het programma ‘Een Ander Justitie’ zou Justitie meer moeten doen om de kernwaarden van de rechtsstaat actief uit te dragen. Daarom heb ik in november 2006 aangekondigd te zoeken naar effectieve strategieën om mensen met de kernwaarden vertrouwder te maken. En hen te helpen om in de dagelijkse praktijk om te gaan met kernwaardendilemma’s. Het is dan goed om te kijken welke activiteiten nu al worden ondernomen, welke instellingen daarbij een rol spelen of kunnen spelen en welke dilemma’s voor welke doelgroepen actueel zijn. Zo blijken nogal wat instellingen speciale websites voor jongeren te ontwikkelen, bijvoorbeeld de site www.rechtvoorjou.nl van de Raad voor de Rechtspraak. Maar is dit effectief en zo ja voor welke jongeren, of is misschien meer samenwerking en afstemming nodig?
Voor dit kabinet staat vertrouwen in burgers centraal. Daarom is het belangrijk om goed te luisteren naar wat er bij burgers leeft en daarmee rekening te houden in het beleid. Dit geldt bij uitstek voor de vraag wat de actuele dilemma’s zijn rond de kernwaarden van de rechtsstaat en hoe burgers ondersteund kunnen worden om hiermee om te gaan.
Daarom zijn wij hier bijeen voor de officiële installatie van de Commissie Uitdragen kernwaarden van de rechtsstaat. Vóór 1 december 2007 zal deze Commissie een advies uitbrengen over deze vraag. Bewust is gekozen voor een brede maatschappelijke samenstelling. Sport, onderwijs en wetenschap, religies, politiek, bedrijfsleven, media, politie, rechterlijke macht: al die sectoren zijn vertegenwoordigd met mensen die vanuit verschillende visies en werkzaamheden bezig zijn met kernwaardendilemma’s en met het uitdragen van kernwaarden. Juist van dit gevarieerde gezelschap hoop ik een advies te krijgen met praktische aanbevelingen die aansluiten bij de behoeften van de samenleving. Ik wens de voorzitter en alle commissieleden veel inspiratie en wijsheid toe bij de werkzaamheden en zie met spanning uit naar het advies.