25 januari 201741ste Dies Natalis UMEredoctoraat voor Duitse bondspresident Joachim GauckOp dinsdag 7 februari 2017, precies 25 jaar na de ondertekening van het Verdrag van Maastricht, viert de UM haar 41e Dies Natalis. De Duitse Bondspresident Joachim Gauck ontvangt tijdens de verjaardag van de universiteit een eredoctoraat. Twee generaties Duitsers reflecteren op zijn leven en werk.

Prinses Beatrix

Bij de uitreiking van het eredoctoraat zal Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix aanwezig zijn. Lees dit nieuwsbericht. Meer informatie over de Diesviering is te vinden in de agenda. “Deze politieke carrière is zinvol geweest”

Thomas Unger (1950), wetenschappelijk directeur van CARIM, School for Cardiovascular Diseases, was vorig jaar nauw betrokken bij de toekenning van het eredoctoraat aan zijn voormalige collega, de Duitse farmacoloog Detlev Ganten. Dit jaar keek hij vanaf de zijlijn toe. Of Gauck het eredoctoraat verdient? Daar hoeft Unger niet lang over na te denken. “Zeker weten. Hij is een geliefde Bondspresident en heeft nauwelijks tegenstanders. Dat is een prestatie van formaat.”

Gauck, in 1940 geboren in het Noord-Duitse Rostock, groeide op in de dictatuur van de DDR. Van dichtbij maakte hij de terreur van het communisme mee; zijn vader verdween spoorloos en zat enkele jaren gevangen in een Siberisch werkkamp. Het zorgde voor een diepgewortelde afkeer van het systeem. Vanwege zijn weigering om zich aan te sluiten bij de communistische partij zag Gauck zijn droom om journalist te worden in rook opgaan. In plaats daarvan koos hij voor de theologie, en werd dominee. Hij speelde een belangrijke rol in de vreedzame revolutie van 1989 en kwam in 1990 in het eerste vrij gekozen parlement van de DDR. Op 2 oktober van dat jaar werd hij aangesteld als directeur van de overheidsinstantie die verantwoordelijk is voor het archiveren en ontsluiten van de geheime Stasi-documenten, die al snel Gauck-Behörde werd genoemd.

“Dat is nogal een carrièreswitch”, zegt Unger. “Stel je voor, van een predikant uit het oosten werd hij ineens een politieke speler op nationaal niveau. Tien jaar lang hield hij zich bezig met de kilometerslange Stasi-archieven en deed dat met oog voor de gevoeligheden van anderen. Hij handelde niet uit wraak of rancune, wat gezien zijn eigen ervaringen best had gekund. In plaats daarvan koos hij voor een genuanceerde en rechtmatige aanpak. Ik denk dat dit ertoe heeft geleid dat men in Duitsland anders naar het eigen verleden is gaan kijken. Niet iedereen die samenwerkte met de Stasi was per definitie slecht of immoreel - mensen werden beïnvloed en soms in onmogelijke posities gedwongen. Hij heeft daarmee veel respect opgebouwd, ook omdat hij altijd staat voor waarden als democratie, vrijheid en rechtvaardigheid.” Gauck als morele autoriteit, dat is geen overstatement. Zijn grootste troef is wellicht zijn vermogen om mensen met elkaar te verbinden - toch die kerkelijke inborst? “Jawel, hij heeft nog steeds een pastorale houding”, vindt Unger. “Hij is een zeer goede spreker, weet op verschillende momenten de juiste toon te treffen en het publiek mee te nemen in zijn verhaal. Als Bondspresident heeft hij natuurlijk vooral een ceremoniële functie. Juist door zijn vermogen om mensen te raken, lukt het hem om iets teweeg te brengen, om te verbinden. Dat zag je ook toen hij in 2012 tot Bondspresident werd verkozen. Hij had de steun van alle conventionele partijen, wat vrij uniek is.”

De band tussen Gauck en de UM moet volgens Unger vooral gezocht worden in het feit dat Gauck een fervent pleitbezorger is van Europa. Unger: “Gauck is een Europeaan in hart en nieren, iets waar hij vaak over spreekt. Ik ben het met hem eens dat de Europese samenwerking bovenal kansen biedt, die we absoluut niet mogen laten liggen. Daarom is het passend dat Gauck juist hier een eredoctoraat krijgt, in de stad waar het startschot werd gegeven voor de oprichting van de Europese Unie. Tel daarbij op dat er aan de UM een heleboel Duitsers studeren en werken. Door een vertegenwoordiger van Duitsland te eren, wordt ook deze bijzondere verstandhouding gevierd.”

Thomas Unger (1950) studeerde geneeskunde in Duitsland en Groot-Brittannië. Hij promoveerde aan de universiteit van Heidelberg, waarna hij in Montreal (Canada) werkte als postdoc. In 1986 werd hij in Heidelberg benoemd tot hoogleraar in de farmacologie. Unger was o.a. directeur van het Instituut voor Farmacologie aan de Universiteit van Kiel, directeur van het Instituut voor Farmacologie en Toxologie aan de Humboldt Universiteit in Berlijn en oprichter en wetenschappelijk directeur van het Center for Cardiovascular Research van de universiteitskliniek Charité in Berlijn. Sinds 2012 is hij werkzaam als wetenschappelijk directeur van CARIM, School for Cardiovascular Diseases.

“De keuze voor Gauck is een statement”

Wellicht was er zonder de tussenkomst van Friederike Borkamp (1991) en haar medestudenten in de Universiteitsraad wel helemaal geen sprake geweest van een eredoctoraat voor Joachim Gauck. Het was tenslotte de studentenfractie van deze raad die in 2014 met de naam van Gauck op de proppen kwam.

“De toenmalige rector magnificus prof.dr. Luc Soete gaf ons de mogelijkheid om een kandidaat voor een eredoctoraat voor te dragen”, zegt Borkamp. De keuze viel op Gauck vanwege de bijzondere rol die hij speelde ten tijde van de Duitse eenwording, eerst tijdens de vreedzame revolutie in de DDR en later als eindverantwoordelijke voor het openbaar maken van het Stasi-archief.

Borkamp: “Inwoners van de DDR werden niet alleen bespioneerd, ook waren ze vaak het slachtoffer van communistische misdaden. Zo werden buitenechtelijke kinderen bij hun moeders weggehaald en afgestaan ter adoptie, om maar eens iets te noemen. Onder leiding van Gauck werden ouders later geholpen om deze kinderen op te sporen. Het is maar één voorbeeld, maar wel tekenend voor zijn beleid. Als voorvechter van vrijheid en democratie heeft hij zich ervoor ingezet om op een zorgvuldige en transparante manier met het verleden om te gaan.”

En dat niet alleen. Als partijloze politicus lukt het hem ook vandaag de dag om een neutrale houding aan te nemen, iets wat in het huidige gepolariseerde politieke landschap vaak ver te zoeken is. Overal in Europa zien we populistische en nationalistische partijen aan populariteit winnen. Gauck - als felle tegenstander van het populisme en groot voorstander van Europa - biedt een tegenwicht, en daarin zit volgens Borkamp de geestverwantschap met de UM. “Dit is de meest internationale universiteit in Nederland, waar bovendien opleidingen zoals European Studies en European Law School worden aangeboden. Net zoals Gauck geloven we in democratische principes en zijn we ervan overtuigd dat Europa ertoe doet. Hij mag dan wel geen persoonlijke connectie hebben met de UM, het gaat om de boodschap die hij uitdraagt. Door Gauck een eredoctoraat te geven, laat de UM zien waar ze voor staat.” Friederike Borkamp (1991) ging naar de middelbare school in Bestwig, Duitsland. Ze studeerde European Law School en European Studies aan de UM. In 2013-2014 was ze namens NovUM lid van de Universiteitsraad.