5 januari 2017

Ga voor actieonderzoek

Shyama V. Ramani, hoogleraar Development Economics bij UNU-MERIT, werkt al sinds de tsunami van december 2004 aan het onderwerp sanitatie. Het begon allemaal als een liefdadigheidsproject in een klein kustplaatsje in Tamil Nadu, haar thuisstaat in het zuidelijkste gedeelte van India. Hier hielp ze toiletten te bouwen voor vrouwen. "De tsunami had de begroeiing rond het dorp vernietigd waardoor de vrouwen hun behoefte niet meer in de struiken konden doen. Ze hadden toiletten nodig."

Sanitatie werd een onderwerp van onderzoek voor Shyama toen dit project mislukte. "Als donateur verzamelde ik simpelweg fondsen uit mijn academische netwerk in Europa en gaf ik deze aan NGO's. Maar na drie jaar, toen bleek dat het de NGO’s niet lukte om duurzame toiletten te bouwen, realiseerde ik me dat het probleem systemisch was. Ik zag slechte en vervallen toiletten in India en ik ontdekte dat landen in Afrika met hetzelfde probleem kampten. Daarom probeerde ik erachter te komen waarom het project was mislukt en hoe ik dorpen in ontwikkelingslanden kon helpen schoon te worden door middel van sanitaire voorzieningen en afvalbeheer." Na drie jaar van aanvullend onderzoek ontdekte ze dat de academische literatuur niet erg behulpzaam was. "Om het antwoord te vinden, moest ik mezelf inschakelen, niet als donateur maar als deelnemer in het ontwikkelingsproces. Ik moest van een charitatieve wetenschapper een wetenschappelijk sociale ondernemer worden.”

Ze zette de sociale onderneming Friend In Need India op in de kustplaats Kameshwaram. De leiding is in handen van dorpsbewoners, terwijl studenten en andere professionals als vrijwilliger helpen met de lokale capaciteitsopbouw. "Het doel is om van Kameshwaram een dorp te maken dat net zo schoon is als ieder ander dorp ter wereld met volledige sanitaire dekking. We willen een Kameshwaram met schone akkers, schone vijvers, schone wegen en een schoon strand – wat betekent dat we de dorpsbewoners moeten overtuigen om vuilnisbakken en toiletten te gebruiken! We zijn nog steeds aan het experimenteren met verschillende modellen om onze missie te voltooien en we documenteren het proces zodat anderen van onze ervaringen kunnen leren", aldus Shyama. Proeftuin

Voor de organisatie van het project gebruikte ze een oude methode genaamd actieonderzoek. "De wereld is zo complex tegenwoordig dat zelfs als we de problemen begrijpen, we niet weten hoe we ze op kunnen lossen. Daarom moeten we de schaal aanzienlijk verkleinen en met experimenten werken. Ik doe oplossingsgericht onderzoek aan de hand van kleine actieprojecten en kijk of, en zo ja, hoe ze werken. Om meer mensen te motiveren gebruik te maken van het toilet, hebben we bijvoorbeeld in 2007 en 2009 twee ‘toiletschoonheidswedstrijden’ georganiseerd. Het uiterlijk van de toilet was niet het enige criterium, er werd ook rekening gehouden met innovatie in het ontwerp, aankleding en hygiëne, correct gebruik en efficiënt watergebruik. Ik publiceerde academische artikelen over deze experimenten in het dorp. Daarbij ging het niet alleen om experimenten op het gebied van sanitaire voorzieningen maar ook over toegang tot medicijnen, voedselveiligheid en innovatie. Het dorp werd een proeftuin." Actieonderzoek betekent je onderzoek zo opzetten dat het niet alleen bijdraagt aan het vergroten van de bestaande kennis, maar ook aan een daadwerkelijk positieve verandering (hoe klein dan ook). Daarvoor moet je volgens Shyama je kennis samen creëren. "Normaal gesproken analyseren sociale wetenschappers gegevens die zijn verzameld door de overheid, instanties, of door henzelf. Maar buiten een aantal discussies over misschien de vragenlijst of de resultaten, lopen we gewoon weer weg van ons onderzoeksonderwerp om verslagen te schrijven. Bij actieonderzoek kan dat niet. Hier richt je je op één probleem en heb je interactie met je proefpersonen. Je betrekt ze erbij en probeert minstens een kleine positieve verandering in het systeem bewerkstelligen.”

Dat betekent dat onderzoekers uit hun comfortzone van een monodisciplinair geformaliseerde benadering moeten stappen. En dat is voor traditionele economisten vaak lastig. "Je kunt niet alles in een model onderbrengen. We kunnen niet alles in meetbare, kwantificeerbare termen vatten. We moeten gebruik maken van een meer etnografische of een meer antropologische, sociologische benadering en daaraan de economische toolkit toevoegen."

Basale rioolwaterinfrastructuur in Chhipadi (15.000 inwoners), Gujarat, India

Het toilet op een naaischool in het dorp Chhipadi is eenvoudig, maar schoon en goed onderhouden. 

Leerlingen van de middelbare school in Chhipadi klaagden over het toilet omdat het vies en slecht onderhouden was. 

Straatbeeld van Chhipadi.

Een kleermaker naait dameskleding in Chhipadi. 

Bezoek aan een middelbare school in Chhipadi. We vroegen de leerlingen hun hand op te steken als ze dachten dat het op straat achterlaten van je ontlasting slecht voor de gezondheid is. 

Wiens verantwoordelijkheid is het om het dorp schoon te houden?

Vervuilde straten zijn gemeengoed in Indiase dorpen. Maar hoe breng je de inwoners ertoe hun afval niet meer op straat te gooien? 

Onderzoek doen met de armen

"Bij UNU-MERIT hebben we diverse instrumenten en kaders ontwikkeld om evolutionaire processen binnen complexe systemen te onderzoeken – zoals die waar we nu in leven," legt Shyama uit. "Deze instrumenten worden gebruikt om industriële capaciteitsopbouw, technologie en innovatie en beleidskwesties te onderzoeken. We doen ook onderzoek naar armoede en arme mensen. Maar de onderzoeksverslagen worden geschreven voor gekwalificeerde, opgeleide, goed geïnformeerde mensen die de beslissingen nemen. Ze zijn niet geschreven om te worden begrepen door of van nut te zijn voor de armen zelf. Er is een zekere mate van nederigheid nodig om voor de armen te werken en het kost meer moeite om onderzoeksresultaten inzichtelijk te maken zonder jargon . Maar het is het waard, want het helpt de onderzoeker om het systeem en zijn uitdagingen te begrijpen vanuit hun perspectief. "

De daad bij het woord voegen

Shyama pleit ervoor dat onderzoekers hun methodes heroverwegen. "Ik vraag om meer nederigheid; want wat geeft ons bestaan als wetenschapper zin? Dat zie ik als mijn uitdaging omdat ik echt vind dat we nu meer dan ooit behoefte hebben aan het afstemmen van waardesystemen. We moeten ons hart en geest openstellen voor samenwerking en onze inspanningen coördineren. We praten niet genoeg over moraliteit en behalve erover praten, waarom voegen we de daad niet bij het woord?”

Actieonderzoek is niet eenvoudig. Door de actieonderzoeksprojecten die in het proeftuindorp werden uitgevoerd, zag Shyama bijvoorbeeld dat studenten vaak moeite hebben hun kennis om te zetten in concrete oplossingen. "Ze opereren vanuit een ivoren toren. Ze halen waarschijnlijk hoge cijfers voor hun examens maar als je ze vraagt: ‘Hoe kun je ervoor zorgen dat men geen afval op de grond gooit of rond laat slingeren?’ vallen ze stil en hebben zelfs het gevoel dat ze niets hebben geleerd. Pas na enige begeleiding realiseren ze zich dat hun kennis bruikbaar is en komen ze langzaam tot het formuleren van een oplossing.”

Shyama ziet veel waardevol en onbenut potentieel in een multidisciplinaire academische omgeving als de Universiteit Maastricht. "Het zou goed zijn om een faculteitoverstijgende facultatieve cursus aan te bieden waarbij deelnemers zich gedurende het hele jaar bezig zouden houden met een klein maar praktisch probleem, hier in Maastricht of waar dan ook ter wereld, om ze zo voor te bereiden op hun rol als toekomstige burgers en kwartiermakers.”

"Als ik met Europese en Indiase studenten in mijn dorp in India werk, heb ik het gevoel dat ik lesgeef op een niveau dat veel verder gaat dan als ik in een klas doceer. Ik heb mezelf verbeterd als onderzoeker, als leraar en als mens. De beloning voor academici die zo willen werken, is enorm. Deze methode zal niet voor alle studenten aantrekkelijk zijn maar wel voor enkele, en zij zullen in de toekomst het verschil maken." Prof. Shyama V. Ramani (1960) onderzoekt het verband tussen technologie, innovatie en ontwikkeling bij UNU-MERIT (www.merit.unu.edu/about-us/profile/?staff_id=1126). Ze werd in januari 2016 gekozen als een van de 100 best presterende vrouwen in de categorie hygiëne en sanitatie door het Indiase Ministerie voor Ontwikkeling van Vrouw en Kind

UNU-MERIT is een onderzoeks- en opleidingsinstituut van United Nations University in Maastricht. Het instituut werkt nauw samen met Maastricht University en richt zich op de sociale, politieke en economische factoren die op de globale economische ontwikkeling.