Frans de Waal, universiteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht, en Amerikaanse collega-onderzoekers hebben sterke aanwijzingen gevonden dat troostgedrag voortkomt uit een basaal, aangeboren empathiemechanisme. Ook tonen ze aan dat het `knuffelhormoon' oxytocine hierbij een belangrijke rol speelt. Bovendien laten ze zien dat woelmuis en mens stress van een soortgenoot herkennen via hetzelfde hersenmechanisme. De resultaten van de studie zijn daarom ook interessant voor onderzoek naar een aantal psychiatrische stoornissen. De wetenschappers publiceren hun resultaten op 21 januari in Science.

Niet alleen mensen troosten soortgenoten, ook chimpansees doen dat, ontdekte De Waal in 1979 in Burgers' Dierenpark. Sindsdien discussieren biologen over de vraag of troostgedrag uit empathie voorkomt of aangeleerd sociaal gedrag is. Troostgedrag is lichaamscontact om de stress of angst van een ander te verminderen. Mensen en chimpansees troosten door omarming en kussen, maar troostgedrag in een andere vorm is waargenomen bij onder meer olifanten en honden. De Waal en zijn Amerikaanse collega's tonen nu voor het eerst zulk gedrag bij knaagdieren aan. Dat op zich is al een aanwijzing voor de hypothese van aangeboren empathie, waarvan De Waal altijd overtuigd is geweest. Want aangeleerd sociaal gedrag zou een groter brein vereisen.

Uniek

Maar de sterkste aanwijzing dat het hier om empathie gaat, zijn de voor het eerst aangetoonde overeenkomsten van de hersenmechanismen bij empathisch gedrag van mensen en troostgedrag van dieren. "Wetenschappers zijn altijd terughoudend geweest in het toeschrijven van empathie aan dieren. Zij nemen aan dat dieren alleen iets doen voor een soortgenoot uit eigenbelang. Deze verklaring heeft echter nooit goed gewerkt voor troostgedrag. Daarom is dit onderzoek zo belangrijk", aldus prof. Frans de Waal, als gedragsbioloog zowel verbonden aan de Universiteit Utrecht als de Amerikaanse Emory University, in Atlanta. Hij deed het onderzoek samen met collega's van Emory University, waaronder prof. Lawrence Young, die wereldwijd bekend is vanwege zijn hersenonderzoek naar sociaal gedrag.

Troosten

In het onderzoek werd het vrouwtje van een koppel prairiewoelmuizen weggehaald bij het mannetje en aan een stressvolle situatie blootgesteld. Als zijn partner weer bij hem werd teruggeplaatst, bleek het mannetje net zo aangedaan als het vrouwtje. Hoewel hij gewoon in de kooi had gezeten, werd ook bij hem een verhoogde hoeveelheid corticosteron, een stresshormoon, gemeten. Zo'n overdracht van emoties komt ook voor bij mensen. Het mannetje troostte zijn vrouwtje door haar intensief te vlooien.

Oxytocine

Het troostgedrag trad echter niet op als bij het mannetje de oxytocine receptoren in de anterieure cingulate cortex van de hersenen geblokkeerd waren. Oxytocine is ook bij mensen in verband gebracht met empathie en sociale bandvorming. Bij prairiewoelmuizen vormen mannetje en vrouwtje een levenslange monogame band. Hun sociale band is dus sterk.

Autisme

Bij verschillende psychiatrische stoornissen, waaronder autisme en schizofrenie, is het herkennen en reageren op emoties van anderen verstoord. Het vinden van een knaagdiermodel voor empathie is veelbelovend voor de toekomst van het onderzoek naar het verband tussen autistisch gedrag en de hoeveelheid oxytocine in de hersenen, aldus prof. Frans de Waal.

Dit onderzoek is medegefinancierd door het Amerikaanse National Institute of Mental Health, het Office of Research Infrastructure Programs/OD P51OD011132, en de Silvio O. Conte Center for Oxytocin and Social Cognition.

Publicatie

Oxytocin-Dependent Consolation Behavior in Rodents, J.P. Burkett, E. Andari, Z.V. Johnson, D.C. Curry, F.B.M. de Waal, & L.J. Young, Science, 21 januari 2016.