SCP en WRR: `Ongemakkelijke' tegenstelling tussen lager- en hogeropg..
30-10-2014
SCP en WRR: `Ongemakkelijke' tegenstelling tussen lager- en hogeropgeleiden
In Nederland bestaat een sociaal-culturele tegenstelling tussen lager- en hogeropgeleiden. Deze komt politiek tot uiting in sterk verschillende meningen over gevoelige onderwerpen als migranten, de EU en politiek in het algemeen. De tegenstelling uit zich ook in sociale afstand. Zo leven beide
groepen in gescheiden sociale netwerken en verschillen zij in culturele smaak. De tegenstelling tussen lager- en hogeropgeleiden kan leiden tot gevoelens van ongemak. Het risico van wederzijdse vermijding is dan ook reeel.
Tot deze conclusies komen SCP en WRR in Gescheiden werelden, Een verkenning van sociaal-culturele tegenstellingen in Nederland, die op 30 oktober 2014 is gepubliceerd. Daarin laat een divers gezelschap van wetenschappers haar licht schijnen over (nieuwe) sociaal-culturele tegenstellingen in
Nederland.
Nieuwe tegenstellingen
De laatste jaren is er internationaal veel aandacht voor nieuwe sociaal-culturele tegen-stellingen en hun betekenis voor de politiek. Het onderzoek in deze verkenning laat zien dat, net als in andere West-Europese landen, ook in Nederland dergelijke tegenstellingen bestaan.
* Aan de ene kant staan burgers die redelijk positief zijn over open grenzen, andere culturen en het toelaten van immigranten, en vaak voorstander zijn van de Europese Unie. Ze hebben relatief veel vertrouwen in de politiek en zijn veelal hogeropgeleid.
* Aan de andere kant staan burgers die vooral aandacht vragen voor de nadelen van open grenzen en immigratie, en zeer kritisch zijn over de Europese Unie. Ze hebben minder vertrouwen in de politiek en zijn relatief vaak lageropgeleid.
De Nederlandse bevolking is echter niet verdeeld in twee gescheiden kampen. De meeste mensen nemen een gematigde positie in tussen deze uitersten. Ons land is politiek minder gepolariseerd dan bijvoorbeeld de Verenigde Staten, waar de tegenstelling tussen liberals en conservatives zeer scherp
is geworden. Ook zijn Nederlanders minder gepolariseerd in hun nieuwsconsumptie dan Amerikanen. Het NOS Journaal (en in iets mindere mate het RTL Nieuws) wordt bijvoorbeeld door alle groepen bekeken.
Sociale afstand
De tegenstelling tussen lager- en hogeropgeleiden speelt ook op andere vlakken. Een laag opleidingsniveau is doorgaans niet iets waar mensen trots op zijn (zoals het behoren tot de arbeidersklasse wel een reden tot trots kon zijn), maar eerder een reden voor gevoelens van kwetsbaarheid.
Lageropgeleiden zijn dan ook relatief vaak geneigd een conflict waar te nemen tussen lager- en hogeropgeleiden. Ook voor hogeropgeleiden kunnen opleidingsverschillen ongemakkelijk zijn. Zij blijken bijvoorbeeld regelmatig spanning te ervaren tussen hun gelijkheidsidealen en hun mogelijke
negatieve oordelen over de smaken en voorkeuren van lageropgeleiden.
Beide groepen kijken ook verschillend naar elkaar. Lageropgeleiden zien hogeropgeleiden vaker als competent maar niet als warm of gezellig, terwijl hogeropgeleiden lageropgeleiden vaker zien als warm maar niet als competent.
Tussen lager- en hogeropgeleiden bestaat enige segregatie in de woonomgeving, op school en op het werk, maar vergeleken met andere landen is die segregatie (nog) niet sterk. Toch bestaat er een vrij grote sociale afstand. Tussen de sociale netwerken van lager- en hogeropgeleiden is maar weinig
overlap. Beide groepen hebben vooral contact met mensen van hun eigen opleidingsniveau, en de grote meerderheid van de samenwonende of gehuwde partners heeft (bijna) hetzelfde onderwijsniveau. Juist vanwege het ongemak dat met de tegenstelling tussen lager- en hogeropgeleiden gepaard gaat, is
wederzijdse vermijding psychologisch ook een aantrekkelijke optie. Door allerlei maatschappelijke en technologische ontwikkelingen (zoals internet) is vermijding een stuk makkelijker geworden dan vroeger.
Maatschappelijke scheidslijnen
Deze verkenning is een gezamenlijke publicatie van het SCP en de WRR. Zij maakt onderdeel uit van een breder scala van projecten van de adviesraden en planbureaus over het thema `maatschappelijke scheidslijnen'. In dat kader verscheen dit voorjaar al de WRR-verkenning Hoe ongelijk is
Nederland? en brengt het SCP in december de publicatie Verschil in Nederland - Sociaal en Cultureel Rapport 2014 uit.