Toestemming voor testen nieuw malariavaccin

17 december 2015 | NIEUWSBERICHT

Dit najaar heeft het ministerie van Infrastructuur en Milieu aan het LUMC en het Radboudumc een vergunning verleend om een nieuw malariavaccin te testen in gezonde vrijwilligers. Het vaccin bestaat uit levende parasieten die door een genetische verandering onschadelijk zijn gemaakt.

"Het is het eerste vaccin op basis van levende parasieten die door genetische modificatie verzwakt zijn dat in Europa getest mag worden", vertelt dr. Chris Janse van de afdeling Parasitologie van het LUMC. De verzwakte malariaparasieten (Plasmodium falciparum) zullen na toediening de lever opzoeken, net zoals gezonde parasieten doen. Maar terwijl gezonde parasieten uitrijpen en de lever verlaten om rode bloedcellen te infecteren, blijven de verzwakte parasieten in de lever. Iemand die met gezonde parasieten besmet is, wordt pas ziek als de parasieten het bloedstadium bereikt hebben. Iemand die het vaccin krijgt, zal dus niet ziek worden. Maar voordat de parasieten in de lever sterven zal hij een afweerreactie optuigen die hem later kan beschermen bij een infectie met gezonde parasieten.

Veiligheid

Het vaccin moet uiteraard veilig zijn voor degene die het krijgt en de vrijwilligers zullen dan ook onder controle staan. Maar het vaccin moet ook veilig zijn voor milieu en medemens; de studie en het vaccin voldoen dan ook aan allerlei eisen. Dr. Gijsbert van Willigen (LUMC, Veiligheid & Milieu) zette zich in om de aanvraagprocedure snel te doorlopen.

"Er waren drie grote vragen van belang", vertelt hij. "Wordt de verzwakte parasiet volledig geremd in de lever? Bevat hij vreemd dna, dat kan overspringen op mens of mug? Kunnen muggen de parasieten opnemen voordat die de lever hebben bereikt en vervolgens verspreiden?" Malariaparasieten worden namelijk overgebracht door muggen. Als de parasieten in het bloed zitten, kan een bloedzuigende mug ze oppikken en doorgeven aan een nieuwe patient.

Verklikkergenen

Om de parasieten onschadelijk te maken, haalde dr. Shahid Khan (LUMC, Parasitologie) twee genen uit het dna die onmisbaar zijn om het leverstadium te voltooien. Khan: "Om te controleren of die genen inderdaad waren verdwenen, zetten we er tegelijk `verklikkergenen' in, genen die de parasieten ongevoelig maken voor een dodelijk middel. Alleen parasieten die vervolgens de blootstelling aan dat middel overleefden, gebruikten we voor het vaccin. Ten slotte verwijderden we de verklikkergenen."

Met proeven in gekweekte menselijke levercellen en in muizen met menselijke levercellen lieten Khan en collega's zien dat alle verzwakte parasieten inderdaad dood gingen. Daarnaast analyseerden zij het dna om te bewijzen dat er geen vreemd dna (van de verklikkergenen) was achtergebleven.

Malaria inheems

Er leeft in Nederland een muggensoort die de malariaparasiet Plasmodium falciparum kan oppikken: de loodgrijze malariamug (Anopheles plumbeus). Maar de parasiet kan zich alleen in muggen handhaven bij een temperatuur die gemiddeld 25'0C of hoger is. Die mug is in Nederland dus geen probleem. "Pas als het hier goed gaat willen we het vaccin testen in landen waar malaria inheems is, en waar de temperatuur zo hoog is dat de parasiet zich in de mug kan ontwikkelen", aldus Janse.

Kijk ook bij: Leiden Malaria Research Group (LMRG)

Immunity, Infection and Tolerance is een van de 7 profileringsgebieden van het LUMC.