Wie was Gerard Noodt?

Portret van Gerard Noodt, professor te Leiden, gravure door Gerard Valck, 1687-1691, uit de collectie van het Rijksmuseum

Een cultuurhistorische column

Sinds jaar en dag heeft het Natuurmuseum Nijmegen onderdak in de Gerard Noodtstraat. Dat het pand vroeger een synagoge is geweest, weet iedereen wel. Maar wie de naamgever van de straat is, was zelfs de meer historisch geschoolde medewerkers niet of nauwelijks bekend.

Gerardus Noodt werd op 4 september 1647 geboren op de hoek van de Grotestraat en de Grote Markt, waar zijn ouders woonden. Zijn vader, een goudsmid, was van een voorname familie en stuurde zijn zoon naar de Latijnse school. Daarna studeerde Noodt junior aan de Nijmeegse Kwartierlijke Academie en de universiteiten van Leiden en Franeker: eerst filosofie en wiskunde, later rechten. Als 24-jarige werd hij al hoogleraar in Nijmegen, een professie die hij later in Franeker, Utrecht en Leiden zou uitoefenen. In Leiden overleed hij ook, op 15 augustus 1725. Gerard Noodt ligt in de Nijmeegse Sint Stevenskerk begraven.

Al tijdens zijn leven was hij een internationaal bekende rechtsgeleerde. In 1699 legde hij in een rede de juridische grondslagen voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden uit en in 1706 sprak hij over tolerantie, godsdienst- en gewetensvrijheid, begrippen die hij voorzag van een juridisch kader. Deze redevoeringen werden in het Latijn en het Frans gepubliceerd en werden in heel Europa gelezen. Gerard Noodt was niet de eerste en radicaalste voorvechter van individuele vrijheden, maar hij was wel een van de eersten die deze vrijheden juridisch onderbouwde. Met zijn standpunten, die vaak haaks stonden op de heersende opvattingen bij de overheid, was hij een vertegenwoordiger van de Verlichting.

Nijmegen herdenkt Noodt niet alleen met een straatnaam, maar ook met een `venster' in de Canon van Nijmegen. Wie zich wat meer wil verdiepen in de veelbewogen geschiedenis van de oudste stad van Nederland, kan hier terecht: http://www.huisvandenijmeegsegeschiedenis.nl/info/Canon_van_Nijmegen.

'Gerhard-Noodt' by Onbekend - Universitaetsmuseum Utrecht. Licensed under Publiek domein via Wikimedia Commons - https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gerhard-Noodt.jpg#/media/File:Gerhard-Noodt.jpgEen leuk weetje voor ons als betrokkenen bij een natuurmuseum, is dat Noodt zijn standpunten veelal baseerde op het natuurrecht. Dat is een rechtsopvatting die stelt dat de normen voor de menselijke samenleving een basis vinden in de menselijke natuur. 'Het natuurrecht is ontstaan uit het verzet tegen de Griekse tirannen. Tegenover de willekeur van de door hen uitgevaardigde wetten werden hogere wetten gesteld die voortvloeien uit de menselijke natuur en het wezen van het menselijk samenleven.' (Wikipedia).

Of er een oorzakelijk verband met de straatnaam bestaat weten we niet, maar er lijkt een bijzonder neveneffect op te treden in het Natuurmuseum. Bij de laatste telling waren en maar liefst vijf Gerarden in dienst. Aangelokt door de straatnaam misschien? Dan is het natuurlijk erg onzeker wat de verhuizing naar de Bastei - adres: Waalkade - voor onverwachte effecten gaat hebben op het personeelsbestand!

Tekst: Rik Jaspers & Rene Pouwels

Gepubliceerd op 15 december 2015