Multinationals ontwijken wereldwijd per jaar voor 250 miljard aan belastingen door gebruik te maken van legale winst-smokkelroutes. Het verlies is voor de werknemers, het MKB en ontwikkelingslanden. Hoog tijd voor publieke bewustwording en actie. Zo bleek op het Moed-debat van afgelopen zaterdag onder de titel `Nederland pretpark voor grootkapitaal'.

Nederland kent maar liefst 12.000 brievenbusfirma's. Die produceren niets, maar dienen enkel om 4000 miljard dollar aan omzet weg te sluizen voor belasting in de landen waar de productie wel plaatsvindt. Financieel geograaf Rodrigo Fernandez: `Op papier zijn Nederland en Luxemburg de grootste investeerders van de wereld dankzij deze brievenbusfirma's. Ons land biedt gunstige investeringsverdragen met talloze landen, zeer lage winstbelasting, goede regelgevingsarbitrage en een grote, deskundige trust-sector - de bureaus die de belangen van de multinationals behartigen op de Zuidas. De verliezers zijn de werknemers en het MKB. Want hun belastingen moeten aanvullen wat door de multinationals weggesmokkeld wordt.'

Fernandez weet ook hoe een en ander ontstaan is: `Het is begonnen met internationale verdragen om te voorkomen dat een multinational dubbel belasting zou moeten betalen: in het land van een dochter en in het land van het moederbedrijf. Die verdragen worden nu misbruikt om nergens meer belasting te betalen. Voor 1980 stelden aandeelhouders kritische vragen als zij hoorden van belastingconstructies. Nu stellen ze kritische vragen als er nog geen belastingconstructies zijn.'

Indra Roemgens

Indra Roemgens, de volgende spreker, werkt voor SOMO, de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen. Zij vertelt het verhaal van Eldorado Gold, een Canadese firma die in Griekenland een goudmijn ontwikkelt, zeer tegen de wens van de omwonenden, die grote milieuschade vrezen. De firma sluit leningen af bij Nederlandse dochterbedrijven. Die lenen weer van een andere dochter in Barbados. De rente die de Nederlandse dochters betalen is in ons land aftrekbaar voor de belastingen. De ontvanger van de rente in Barbados betaalt daar nul procent over deze inkomsten. En in Griekenland verlangt Eldorado Gold renteaftrek over de betalingen aan haar eigen dochters. `Met onze brievenbusfirma's faciliteren wij dus het verlies van Griekenland.' (De SOMO-brochure Fool's Gold kun je hier downloaden). Om commentaar gevraagd zegt Eldorado Gold's CEO Paul Wright: `Elk bedrijf werkt zo en het is volkomen legaal.' Het eigen jaarverslag waarschuwt de aandeelhouders wel: Wij schuiven constant met de winst, maar het valt niet uit te sluiten dat we toch nog eens belasting moeten betalen...

Esme Berkhout

Esme Berkhout, belastingdeskundige bij Oxfam Novib, vertelt hoe haar organisatie partners in ontwikkelingslanden helpt om hun overheid te controleren. `Maar deze partnerorganisaties vragen ons om de Nederlandse overheid eindelijk eens aan te pakken.' Ontwikkelingslanden verliezen per jaar minimaal 100 miljard dollar door belastingontwijking. Meer dan ze ontvangen aan hulp. De Europese Unie begrijpt dat er iets moet gebeuren (zie de aanklacht tegen Nederland inzake Starbucks), maar de lidstaten blokkeren oplossingen. In de doorlopende race to the bottom zijn niet overheden de winnaars, maar de multinationals en hun aandeelhouders. Berkhout pleit voor meer transparantie, zowel van bedrijven als van overheden. Zodat we beter weten hoe het hele proces werkt. En daarmee kunnen we meer publiek bewustzijn creeren dat de gelegaliseerde winst-smokkel schadelijk is voor ons allemaal.

Arnold Merkies aan het woord

SP-Kamerlid Arnold Merkies belicht het politieke perspectief. In de Tweede Kamer kaarten SP en GroenLinks geregeld de belastingontwijking aan, maar andere partijen draaien eromheen en het ministerie van Financien ontkent alles. Zegt ook dat de deal met Starbucks wettelijk toegestaan is. Maar ethisch is het hartstikke fout! We hebben dus andere wetten nodig. Maar wat gebeurt er? De Kamer stemt voor een motie van PVV`er Van Vliet, dat Nederland geen belastingparadijs genoemd mag worden. De regering verwijst naar de OESO, die een lijst van belastingparadijzen bijhoudt. Die lijst is nu helemaal leeg! Ze bevat namelijk de landen die minder dan twaalf (belasting)verdragen met andere landen hebben gesloten. De belastingparadijzen hebben daarop onderling minstens twaalf verdragen afgesloten en voil`a!

Jan Marijnissen leidt de discussie tijdens dit Moed-debat, georganiseerd door SPark, de Alternatieve Rekenmaker van de SP. Wat staat ons te doen? Hoe voorkom je de race to the bottom? Veel meningen van sprekers en zaal passeren de revue. Indra Roemgens: `De Europese Unie moet een bodem leggen in de winstbelasting.' Marijnissen: `Maar dat wordt dan weer een te lage bodem.' Volgens anderen moeten het OESO-actieplan ondersteund worden. Fernandez meent dat effectieve verdragen alleen gesloten kunnen worden op wereld - dus Verenigde Naties - niveau. Merkies: `Nederland moet het goede voorbeeld geven, anders kunnen we andere landen niet aanspreken. Verder werkt naming and shaming prima, vooral ook via de social media." En we moeten termen gebruiken die minder onschuldig klinken dan 'belastingontwijking' en 'paradijs'. Bij deze een eerste aanzet.