Het succes van de Nederlandse radioastronomie in de vorige eeuw was voor een groot deel de verdienste van de Leidse astronoom Jan Hendrik Oort. Hij maakte slim gebruik van de naoorlogse omstandigheden. Historica Astrid Elbers bracht die gouden periode in kaart. Promotie op 10 december.

Melkweg in kaart brengen

Al in de vroege twintigste eeuw hielden Nederlandse astronomen zich bezig met de structuur van de Melkweg. De ambitie was die in kaart te brengen. De traditionele telescopen schoten echter te kort, aangezien veel licht uit de ruimte wordt tegengehouden door interstellair stof. En sowieso willen in Nederland wolken nog wel eens het zicht bederven. Maar eind 1940 las de Leidse astronoom Jan Hendrik Oort (1900-1992) een artikel over radiogolven, die niet worden gehinderd door stof en wolken. Oort realiseerde zich direct dat met die golven de Nederlandse ambitie waargemaakt kon worden.

Opmerkelijk succes

Elbers beschrijft in haar proefschrift de oorzaken van het snelle en opmerkelijke succes van de Nederlandse radioastronomie in de jaren '40-'70 van de vorige eeuw. Cruciaal was het feit dat Nederlandse radioastronomen een astronomie-opleiding hadden, terwijl in het buitenland vooral ingenieurs en fysici zich met de radioastronomie bezighielden. De Nederlanders werden dus veel serieuzer genomen. Ze misten alleen wel veel technische kennis. Zodoende sloten ze allianties met bedrijven als Philips, de PTT en het KNMI.

Politieke kwaliteiten

Die allianties zouden nog goed van pas komen. De PTT hoopte dat de nieuwe kennis innovatie in de telecommunicatie zou opleveren, en het KNMI verwachtte meer inzicht in de werking van het weer. Hoewel Oort zich daar in zijn onderzoek eigenlijk totaal niet mee bezighield, wist hij die motieven wel handig te gebruiken om op financieel vlak veel gedaan te krijgen. Bovendien had hij in de oorlog een zeer nuttig netwerk opgebouwd waarop hij later zijn politieke kwaliteiten kon botvieren.

Korte lijntjes

Elbers toont in haar onderzoek de bestuurlijke kleinschaligheid van Nederland vlak na de Tweede Wereldoorlog. De lijntjes tussen Oort en invloedrijke personen waren daardoor kort. Niet alleen die tussen hem en politici, maar ook naar ZWO, de nationale Nederlandse financieringsorganisatie voor wetenschappelijk onderzoek (de voorloper van NWO). Midden jaren vijftig kregen de radioastronomen zelfs tien procent van het totale jaarbudget.

Wederopbouw

Dat had alles te maken met de naoorlogse politiek in Nederland. Wetenschap, en de `zuivere wetenschap' in het bijzonder, werd gezien als een cruciale factor in de wederopbouw. De verwachting was dat zuiver wetenschappelijk onderzoek op den duur zou leiden tot innovaties en toepassingen die de economie konden stimuleren. Oort liet het niet na om op die zienswijze in te spelen.

| Er verschijnt geen handelseditie van Elbers' proefschrift, maar geinteresseerden (zowel leek als professional) kunnen per e-mail contact met haar opnemen.

Promotie

Astrid Elbers - Early Dutch Radio Astronomy (1940-1970). The People and the Politics Promotie op 10 december 2015,

* Astrid Elbers

* Wikipagina Jan Hendrik Oort

* Sterrewacht Leiden