Radio | ma 07 dec 2015

Redactie Simone Tukker

Sonderkommando's waren groepen van gevangenen die in vernietigingskampen onder dwang moesten meehelpen met het moord- en vernietigingsproces tijdens de Holocaust. De Sonderkommando's bestonden vrijwel uitsluitend uit Joodse gevangenen, en hun was het letterlijk vernietigen van vijanden van het Duitse volk.

Leden van de Sonderkommando's waren willekeurig aangewezen, sterk uitziende mannelijke gevangenen in Duitse vernietigingskampen met gaskamers. Ze werden in leven gehouden om in opdracht van de SS vergaste gevangenen uit de gaskamer te slepen en naar de verbrandingsinstallatie te brengen.

Aanvankelijk werd het Sonderkommando na gedane plicht doodgeschoten, zodat er bij aankomst van een transport gevangenen elke keer een nieuw Sonderkommando geselecteerd moest worden. Vermoedelijk omdat het niet altijd meeviel een geschikte selectie te maken kwam er later een permanent Sonderkommando: degenen die geschikt waren gebleken werden langer in leven gehouden om bij meerdere transporten dienst te doen. Het uiteindelijke lot van deze mensen bleef hetzelfde.

Voordat de slachtoffers in het vuur geworpen werden, kwamen de Arbeitsgruppen in actie, die de bruikbare delen van de lijken scheidden: ze braken gouden tanden en kiezen uit de mond van de doden, en knipten bij vrouwen het lange haar af. Het goud werd omgesmolten en als goudstaven naar de Reichsbank overgebracht. De mensenharen werden gerecycleerd. De as van de verbrande lijken werd in kuilen of in een nabijgelegen rivier (zoals de Sol/a bij Auschwitz) gegooid. De kleren werden voor hergebruik gesorteerd.

In de kampen hadden de Sonderkommando's een eigen barak en een relatief beschermde status. Het verloop onder de Sonderkommando's was extreem klein: op dienstverzuim volgde onmiddellijk een liquidatie. Sommigen kozen toch de weg van verzet met het bijbehorende risico omdat zij het werk psychisch niet volhielden.

Bij de bevrijding van de kampen werden de Sonderkommando's aanvankelijk behandeld als medeplichtigen, totdat het de geallieerden duidelijk werd waarom en hoe deze mensen hadden kunnen overleven. Veel leden van de Sonderkommando's die de kampen overleefd hadden, hebben uiteindelijk zelfmoord gepleegd. Ook opname in een psychiatrische inrichting kon hen daar vaak niet van weerhouden.