Opinie van hoogleraar Evelien Tonkens, vandaag verschenen in dagblad Trouw.

Twee nieuwtjes van vorige week die ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben: het dreigende ontslag van 12.000 thuiszorgmedewerkers bij TSN, en een Virtual Reality- bril voor kinderen in het Maxima Medisch Centrum waardoor ze in het ziekenhuis maar tegelijkertijd virtueel thuis in de woonkamer liggen. Deze twee gebeurtenissen lijken geheel los van elkaar, ook financieel en beleidsmatig: de betreffende thuiszorg wordt door gemeentes betaald, en de webcam door zorgverzekeraars.

Toch is er wel degelijk een verband. Want de gemeentelijk geregelde thuiszorg (vooral huishoudelijke hulp, daarom kortheidshalve even thuishulp genoemd) moet meer dan een kwart bezuinigen, omdat `de zorgkosten' uit de hand zouden lopen. Wie bij gemeente voor hulp of zorg aanklopt, krijgt dat steevast te horen. Tegelijkertijd ontwikkelt de medische technologie zich verder, en komen allerhande nieuwe mogelijkheden op de markt. Die we allemaal enthousiast omarmen. De interactieve webcam is daarvan een goed voorbeeld: wie gunt zieke kinderen nu niet het einde van angst, verveling en slapeloosheid?

Zo komen er ook steeds betere behandelingen en medicijnen voor ernstige volksziekten als kanker. Het bedrijfsleven verdient er goed aan. Medische technologie is een lucratieve groeimarkt. Prachtig, ook voor de economie. Alleen laat het zich niet combineren met een beperking van de stijging van zorgkosten tot 1% per jaar die de regering heeft bepaald. (Alleen al de inflatie en daarmee de kostenstijging enige nieuwe technologie is jaarlijkse meer dan het dubbele hiervan, waardoor deze stijging netto een bezuiniging is.)

De rekening van technologische vernieuwing wordt in stilte elders neergelegd: bij de laagstbetaalde banen in de zorg. Daar krijgen mensen te horen dat er geen geld meer is. Dat de kosten uit de hand lopen en dat ze daarom maar salaris moeten inleveren. Op medische technologie bezuinigen we niet, daar zorgt de machtige en rijke lobby van de medische industrie wel voor.

Het doet er niet zoveel toe of we thuiszorg door de gemeentes of door zorgverzekeraars laten betalen. Wat er wel toe doet, is dat we ons realiseren dat de combinatie van vergrijzing en nieuwe technologie (waaronder medicijnen) tot voortgaande groei van de kosten zal leiden. De rekening mogen we niet langer niet eenzijdig neerleggen bij de onderkant van de arbeidsmarkt van deze sector.

Op korte termijn moet de overheid ingrijpen om TSN te redden en daarmee de 12.000 banen die anders acuut verdwijnen. Vervolgens is het zaak om deze banen tegen fatsoenlijk salaris te behouden, niet alleen bij TSN maar ook bij de andere thuiszorgorganisaties. Thuishulp is een basisvoorziening, het fundament van een goed zorgstelsel. Het is veel meer dan wc's boenen: voor veel ouderen bijvoorbeeld die zelfstandig (moeten) blijven wonen, is de thuishulp het enige contact in de week. Daar kijken ze de hele week naar uit. Die thuishulp ziet hoe het thuis toegaat: of het eten in de koelkast bedorven is en of de oudere nog wel met de kachel of het koffiezetapparaat kan omgaan. Thuishulp heeft daarmee een belangrijke preventieve werking. Voor het welzijn van zulke ouderen is het cruciaal dat ze langdurig op dezelfde vertrouwde, betrouwbare persoon kunnen rekenen. Ook daarom moet het om vaste, fatsoenlijk betaalde banen gaan, waarvoor gewoon CAO-lonen betaald moeten worden. CAO-ontduiking en quasi-ZZP-constructies moeten verboden worden. Er is een eenvoudige maatregel om dit ook mogelijk te maken: belastingen op arbeidsintensieve diensten verlagen (en op milieubelastende, arbeidsextensieve diensten te verhogen).

In het geding is het welzijn van honderdduizenden hulpbehoevenden en de banen van 100.000 werknemers, vaak laagopgeleide vrouwen. Dit gaat niet alleen over poetsen, het gaat over de toekomst van de werkgelegenheid, preventie van duurdere zorgkosten en basisvoorzieningen voor hulpbehoevenden. Als de overheid banken redt, dan toch zeker ook thuiszorgorganisaties? Op langere termijn moet marktwerking plaats maken voor regionale samenwerking, aangezien marktwerking in de zorg slechts leidt tot een `race to the bottom', en explosie van zorgkosten aan de bovenkant van de markt.

Evelien Tonkens is hoogleraar Burgerschap en humanisering van de publieke sector aan de Universiteit voor Humanistiek.