Romeinse vrouw deed mee in het openbare leven


Studie naar rol vermogende vrouwen in oudheid

30 september 2015

Rijke vrouwen in de provincies van het Romeinse rijk eisten hun rol op in het openbare leven. Ze hadden hiervoor meer speelruimte dan in de hoofdstad Rome. Dit schrijft de Amsterdamse oud-historica prof. dr. Emily Hemelrijk in haar boek 'Hidden lives, public personae' dat vandaag verschijnt
bij Oxford University Press. Hemelrijk deed zeven jaar onderzoek voor haar boek, met een Vidi-beurs van NWO.

In stadjes als Pompei werden aanzienlijke vrouwen, zoals priesteressen, op de aan hen gewijde standbeelden, tabletten en gebouwen geprezen. Emily Hemelrijk deed met Vidi-financiering onderzoek naar de rol van vrouwen in het openbaar. (Plate D-DAI-ROM-76.1157, Deutsches Archaeologisches
Institut)In stadjes als Pompei werden aanzienlijke vrouwen, zoals priesteressen, op de aan hen gewijde standbeelden, tabletten en gebouwen geprezen. Emily Hemelrijk deed met Vidi-financiering onderzoek naar de rol van vrouwen in het openbaar. (Plate D-DAI-ROM-76.1157, Deutsches
Archaeologisches Institut)

Het Romeinse rijk was overwegend een mannenwereld, waar vrouwen uitgesloten waren van politiek, rechtspraak en het militaire apparaat. Maar Romeinse vrouwen waren ook weer niet veroordeeld tot huis en haard, in elk geval niet als ze geld hadden. Dit laten de ongeveer 1400 aan vrouwen gewijde
Latijnse inscripties uit het vroege keizerrijk zien die Emily Hemelrijk verzamelde. Ze trof de vrouwennamen aan in het huidige Italie, Zuid-Spanje, Zuid-Frankrijk, Tunesie, Marokko en Algerije op gedenkstenen in gebouwen, op de voet van standbeelden, op bronzen eretabletten, triomfbogen en in
besluiten van stadsraden.

Drie rollen

In drie rollen droegen vrouwen bij aan het openbare leven, zo blijkt. Ze waren weldoensters, die - soms samen met hun man of zoon - een amfitheater, een aquaduct, een markthal of een basiliek lieten bouwen, of die op feestdagen geld en voedsel uitdeelden onder de bevolking. Ze waren
priesteressen, die de cultus van voornamelijk vrouwelijke godinnen of keizerinnen leidden. En ze waren patronessen of `moeders' van een stad of vereniging: beschermvrouwen die geld gaven en via hun contacten met machthebbers de belangen van de stad behartigden in Rome. Onder weldoeners en
priesters van de keizercultus trof Hemelrijk gemiddeld een vrouw aan op vijf tot zes mannen. Vrouwen waren dus in de minderheid, maar leverden wel een structurele bijdrage.

Eigen baas

Vrouwen traden meer naar buiten naarmate een regio meer 'geromaniseerd' was. In de uithoeken van het Romeinse rijk, zoals het huidige Engeland en Nederland, komen vrouwennamen nauwelijks voor in ere-inscripties. Maar des te meer in de steden van Italie en in de provincies rond de Middellandse
Zee. Hier gold dan ook sinds het begin van onze jaartelling familiewetgeving die voor welgestelde vrouwen gunstig uitpakte: zij konden zelf erven, hun echtgenoot had geen zeggenschap over hun bezit. En na het overlijden van haar vader kreeg een vrouw weliswaar een voogd toegewezen, maar zodra
ze drie kinderen had gebaard, was ze eigen baas. Vanaf hun twintigste tot dertigste levensjaar konden veel rijke Romeinse vrouwen dus naar eigen inzicht over hun geld beschikken. Bijvoorbeeld de stad een theater schenken, of een dure priestersfunctie op zich nemen.

Vrouwelijke rivaliteit

Uit de inscripties blijkt dat de vrouwen met hun weldaden niet alleen de politieke carriere van hun man of zoon wilden aanjagen, maar dat het ze ook om eigen aanzien ging. Zo wordt het oprichten van een standbeeld voor de gulle geefster soms als expliciete voorwaarde voor een schenking
vastgelegd. Hemelrijk heeft de indruk dat prominente vrouwen in een Romeinse stad met elkaar wedijverden om de hoogste eer en dat ze als publieke weldoensters vaak een familietraditie hoog te houden hadden.

Hidden Lives, Public Personae. Women and Civic Life in the Roman West - omslag

Bijgesteld beeld van de oudheid

Een opvallende conclusie is dat vrouwen in de steden buiten Rome meer ruimte kregen in het openbare leven dan in Rome zelf, waar de keizerlijke familie het alleenrecht op alle openbare eerbewijzen claimde. De reputatie van 'ouderwetsheid' van deze provinciale plaatsen blijkt onterecht. De
keizerlijke vrouwen uit Rome krijgen er in antieke geschriften regelmatig van langs vanwege hun 'losbandige' of 'heerszuchtige' gedrag. Maar aanzienlijke vrouwen in stadjes als Pompei, of Bulla Regia (in Romeins Noord-Afrika) worden op de aan hen gewijde standbeelden, tabletten en gebouwen
geprezen. Ze oogsten lof voor hun vrijgevigheid of de uitstekende vervulling van hun priesterschap. Door geld te schenken verwierven ze zich een positie in het openbare leven en droegen bij aan de schoonheid en leefbaarheid van hun stad. Met dit inzicht heeft Hemelrijk ons beeld van de oudheid
aangevuld en bijgesteld.

Meer informatie

Hidden Lives, Public Personae. Women and Civic Life in the Roman West van Emily Hemelrijk is verschenen bij Oxford University Press.

* Bestel het boek
* Project 'Hidden lives - public personae: women in the urban texture of the Roman Empire'

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bron: NWO