Museum Boerhaave toont ter ere van het honderdjarig bestaan van Einsteins Algemene Relativiteitstheorie de expositie `Einstein & Friends'. De tentoonstelling, die duurt tot en met 3 januari, belicht zijn Hollandse vrienden en zijn liefde voor Leiden. Alvast een voorproefje aan de hand van acht afbeeldingen.

Einstein en Lorentz bij huize Ehrenfest

In 1911 kwam de natuurkundige Albert Einstein (1879-1955) samen met zijn vrouw voor het eerst naar Leiden, op uitnodiging van studenten. Het echtpaar logeerde bij de Leidse natuurkundige Hendrik Antoon Lorentz, die aan de Hooigracht woonde. Deze foto van Einstein en Lorentz is in 1920 gemaakt door Paul Ehrenfest, voor zijn huis in de Witte Rozenstraat. Ehrenfest was Einsteins boezemvriend. Einsteins liefde voor Leiden was groot. Hij noemde Leiden `dat verrukkelijke plekje grond op deze dorre aarde'.

Einstein in studeerkamer

Einstein kwam regelmatig naar Leiden om met bevriende natuurkundigen over zijn theorieen te discussieren en om samen muziek te maken. In 1916, midden in de Eerste Wereldoorlog, was hij blij even uit het roerige Berlijn weg te kunnen. Ook toen verbleef hij bij Ehrenfest, en besprak hij met de Leidse wiskundige en astronoom Willem de Sitter de consequenties van de Algemene Relativiteitstheorie voor het heelal als geheel. In de studeerkamer aan de Witte Rozenstraat werd Einstein op de gevoelige plaat vastgelegd.

Het eerste van de drie zeemanramen

In 1896 ontdekte de natuurkundige Pieter Zeeman in het laboratorium van Kamerlingh Onnes het zogeheten Zeemaneffect. Dit betreft de uitwerking van een magnetisch veld op licht. Al spoedig kwam Lorentz met een theoretische verklaring en samen wonnen ze in 1902 de Nobelprijs. Vijfentwintig jaar na de ontdekking beeldde Harm Kamerlingh Onnes, een neef van de koudeprofessor, de ontdekking en verklaring uit in drie glas-in-loodramen. Op het bovenste raam kijkt Zeeman door een spectroscoop naar `gespleten' licht dat wordt uitgezonden door gloeiend keukenzout. Tegenwoordig hangen de Zeemanramen in het Oortgebouw, maar lang sierden ze de benedengang in het Kamerlingh Onnes Laboratorium.

Einsteins sollicitatiebrief

Hoewel Einstein vanaf 1911 regelmatig een bezoek bracht aan Leiden om colleges te geven als bijzonder hoogleraar, schreef hij al in 1901 een sollicitatiebrief aan Heike Kamerlingh Onnes, hoogleraar-directeur van het Leidse Natuurkundig Laboratorium. Kon hij een assistent gebruiken? De net-afgestudeerde Einstein kreeg nul op het rekest. In 1920 lagen de kaarten anders. Kamerlingh Onnes hielp toen maar wat graag mee om Einstein, inmiddels wereldberoemd, als gasthoogleraar naar Leiden te halen.

Inaugurele rede

`Drink na afloop, voor het uitspreken van de bedankjes, op je gemak een glas water.' Dat advies gaf Ehrenfest aan Einstein toen hij op 27 oktober 1920 in het Groot Auditorium zijn inaugurele rede uitsprak. Zo konden de oudere mannen in de zaal op tijd wakker schrikken als Einstein klaar was met zijn rede.

Fiets mee met Einstein Bij de tentoonstelling `Einstein & Friends' hoort een gevarieerd en omvangrijk nevenprogramma. Er is een lezingenreeks met onder andere Carlo Beenakker en Robbert Dijkgraaf. Directeur en gastconservator Dirk van Delft gaat op Einstein-fietstocht door Leiden, er is een combi-arrangement met cafe-restaurant Einstein en een speciaal Einsteinprogramma voor schoolklassen. Nadere informatie en inschrijven via Museum Boerhaave. Magnetenwoche

Einstein, helemaal links op de foto, tijdens de `Magnetenwoche'. Deze driedaagse conferentie over magnetisme werd in 1921 georganiseerd ter ere van Einsteins oratie als bijzonder hoogleraar. Een deel van het congres vond plaats in de huiskamer van `Huize ter Wetering' aan het Galgewater, waar deze foto is gemaakt. Hier woonde Kamerlingh Onnes.