Landschapskunst in de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Nederland

Persbericht

Expeditie Land Art

Van 19 september 2015 t/m 3 januari 2016 is in Kunsthal KAdE Amersfoort de tentoonstelling Expeditie land art te zien. Deze tentoonstelling is georganiseerd rondom de publicatie van het boek: Expeditie land art van Sandra Smallenburg. Hoewel in de collecties van de Nederlandse musea veel werken te vinden zijn van internationale land art-kunstenaars, is tot op heden in Nederland nog geen grote tentoonstelling over deze stroming te zien geweest. De nadruk in de tentoonstelling in Kunsthal KAdE ligt op zes pioniers van de land art-beweging; Nancy Holt, Robert Smithson, Walter De Maria, James Turrell, Richard Long en Marinus Boezem en hun invloed op een jonge generatie kunstenaars, te weten Francis Alÿs, Tacita Dean, Mario Garcia Torres, Zeger Reyers, Pierre Bismuth en Lara Almarcegui.

Pioniers land art

Aan het eind van de jaren zestig besloten diverse kunstenaars aan weerszijden van de Atlantische Oceaan om de beschermde, witte ruimtes van galeries en musea achter zich te laten en eropuit te trekken, de wilde natuur in. In de Verenigde Staten reden Michael Heizer, Nancy Holt, Robert Smithson en Walter De Maria diep de woestijn in om hun sporen achter te laten in zandvlaktes en zoutmeren. In Europa begonnen Richard Long en Marinus Boezem te werken met natuurlijke materialen als stenen en rotsen, bomen en takken.

Nu, bijna een halve eeuw later, wordt pas goed duidelijk hoe invloedrijk deze pioniers van de land art geweest zijn. Het idee dat je kunstwerken ook buiten de gevestigde instituten kunt maken, ter plekke, is sindsdien voorgoed geworteld in de hedendaagse kunst. Ook een reis kan een kunstwerk zijn, onderweg ligt de inspiratie voor het oprapen. Land art heeft van kunst een avontuur gemaakt. De vrijheid en de bravoure die uit de kunstwerken uit de jaren zestig en zeventig spreken, werken nog altijd door in de kunst van nu.

Land art in Kunsthal KAdE

Op deze tentoonstelling is te zien hoe schatplichtig de huidige generatie kunstenaars aan deze land art-kunstenaars is. Francis Alÿs en Guido van der Werve trokken in hun voetsporen naar woestijnen en poolgebieden. Tacita Dean en Mario Garcia Torres maakten bedevaartsreizen naar de plekken waar Robert Smithson gewerkt heeft. Zeger Reyers en Lara Almarcegui werken graag met natuurlijke materialen. Zij houden het gedachtengoed van de pioniers levend, door zelf steeds weer op avontuur te gaan.

In de tentoonstelling is werk te zien van:

In de grote zaal zijn onder meer de installaties Wood Circle, een houten cirkel uit 1977 met een diameter van 700 cm van Richard Long uit de collectie van het Van Abbemuseum en Rietveld bewogen door ventilatoren naar het origineel uit 1968 van Marinus Boezem te zien. De Britse kunstenaar Long maakt zijn werken al wandelend. Onderweg bouwt hij sculpturen van stenen, schoffelt hij lijnen in het woestijnzand of legt hij cirkels van takken neer – beelden die hij vervolgens vastlegt op foto’s. Sinds de late jaren zeventig neemt Long die natuur ook weer mee de musea in. Dan legt hij stukken leisteen of brokken hout als puzzelstukjes tegen elkaar, tot ze een perfecte cirkel of rechthoek vormen. De Nederlandse kunstenaar Marinus Boezem wil de kijker met dit conceptuele werk bewust maken van de structuur van een rietveld door het met ventilatoren aan te blazen en te laten golven. Naast deze levensgrote installaties zijn er van beide kunstenaars ook diverse schetsen, foto’s en prints te zien. Van Richard Long is ook de installatie White Marble Line uit 1986 te zien.

Spiral Jetty van Robert Smithson

In één van de kabinetten is de film die Robert Smithson maakte over Spiral Jetty te zien. Aan de oostelijke oever van het Great Salt Lake in Utah liet Smithson in 1970 met 7000 ton basaltsteen een 450 meter lange spiraalvormige pier aanleggen. Door algengroei had het zoutmeer destijds op sommige plekken een dieprode kleur. Smithson, een groot fan van de sciencefictionverhalen van J.G. Ballard, zei dat het landschap hem deed denken aan Mars. Kort na de oplevering verdween de pier door een stijging van het waterpeil onder water en jarenlang bestond het kunstwerk alleen op foto’s. Maar door langdurige droogte is Spiral Jetty in 2002 na drie decennia toch weer boven water gekomen, wit uitgeslagen door het zout. Sindsdien is het kunstwerk weer te bezoeken. Om er te komen, moet je zo’n dertig kilometer over hobbelige zandwegen rijden, dwars door een landschap van buitenaardse schoonheid.

Tacita Dean, JG, 2013. Film still. Courtesy: the artist, Frith Street Gallery, London and Marian Goodman Gallery, New York/ Paris Tacita Dean, JG, 2013. Film still. Courtesy: the artist, Frith Street Gallery, London and Marian Goodman Gallery, New York/ Paris Pelgrimstocht naar Spiral Jetty

Britse kunstenaar Tacita Dean maakte in 1997 een pelgrimstocht naar de Spiral Jetty, maar haar bedevaart strandde aan de rand van het Great Salt Lake. Smithsons pier was op dat moment verdwenen onder het wateroppervlak en wegwijzers stonden er destijds nog niet. Dus zocht Dean tevergeefs naar het kunstwerk – een zoektocht die het geluidswerk Trying to Find the Spiral Jetty opleverde, dat te horen is in de tentoonstelling. Jaren later, in 2013, reisde Dean opnieuw naar het gebied. In de voetsporen van Smithson en Holt maakte ze een roadtrip door Utah, Nevada en Californië. Het buitenaardse landschap dat ze er filmde, lag er nog net zo verlaten bij als een kleine halve eeuw geleden. In haar film JG, eveneens te zien in de tentoonstelling, vormen de vreemde zoutkristallen van Mono Lake, de bizarre spiegelingen van het Great Salt Lake en de zinderende zoutvlaktes van het Great Basin een tijdloos decor waarin gordeldieren traag voorbij kruipen en waterdruppels langs de zoutkorsten glijden. Van Dean is tevens de metersgrote gravure Quatemary (234 x 683 cm, 2014) te zien.

Groene Kathedraal en Hemels Gewelf

Net buiten Almere ligt een prachtige gotische kathedraal die in de afgelopen dertig jaar letterlijk ontsproten is uit de poldergrond. Marinus Boezem plantte de kerk in 1987 aan door haar contouren en zuilenrijen uit te tekenen met behulp van 178 Italiaanse populieren. Inmiddels zijn de bomen uitgegroeid tot flinke zuilen van dertig meter hoogte en voelt de Groene Kathedraal werkelijk als een driebeukige kerk, met betonnen paden die de kruisribben van het imaginaire gewelf weerspiegelen. Boezem baseerde de plattegrond (150 x 75 meter) op die van de Notre-Dame in Reims, het hoogtepunt van de gotiek. In het bos dat naast de Groene Kathedraal ligt, spaarde de kunstenaar een open plek uit die precies even groot is: een contrakathedraal. Als je er vanuit de lucht op neerkijkt, is het net alsof de hand van God een groep bomen in de vorm van een kathedraal heeft opgetild en ze een paar honderd meter verderop weer heeft neergekwakt.

In de woestijn van Arizona werkt de Amerikaanse kunstenaar James Turrell al meer dan veertig jaar aan zijn meesterwerk: Roden Crater. Deze immense vulkaankrater moet een plek worden waar bezoekers de hemel en de sterren in optimale vorm kunnen bekijken. In de duinen van Kijkduin heeft Turrell in 1996 al een iets kleinere voorproef van Roden Crater gemaakt: het Hemels Gewelf. In deze kunstmatige krater nodigt de kunstenaar je uit om op een stenen bankje te gaan liggen en naar de lucht te staren. Met een beetje concentratie voltrekt zich dan een klein wonder. De horizon lijkt krom te trekken, de hemel begint te koepelen, waardoor het lijkt of je gevangen bent onder een reusachtige kaasstolp. Van Turrell zijn in Expeditie land art modellen, foto’s en schetsen te zien.

Sun Tunnels

Van Nancy Holt (echtgenote van Robert Smithson) zijn de video’s: Swamp (1969), Sun Tunnels (1978) en The Making of Amarillo Ramp (1973-2013) en de film Mono Lake (1973-2013) te zien. Holt kocht in 1974 een stuk woestijngrond van zestien hectare aan de westkant van het Great Salt Lake, op de grens van Nevada en Utah. Hier, op uren rijden van de bewoonde wereld, liet ze vier betonnen rioolpijpen neerleggen – elk ruim vijf meter lang en 22 ton zwaar - die precies zo zijn uitgelijnd dat ze op midzomer en midwinter de opkomende en ondergaande zon omlijsten. In de plafonds van de buizen liet Holt gaten boren die overeenkomen met diverse sterrenbeelden. Als de felle woestijnzon er doorheen schijnt, worden die sterrenstelsels op de bodem van de tunnels geprojecteerd. De buizen zijn groot genoeg om in rechtop te staan. De cirkels kaderen je blik op de omgeving – een landschap dat er al miljoenen jaren onaangetast bij ligt. Het zijn kijkers, maar het zijn ook zonnewijzers. Ze markeren het verloop van de seizoenen, ze draaien mee met de aarde en vangen op gezette tijden de zon, als een hedendaagse variant van het Engelse Stonehenge.

'Free Floating Tree'

Kunstenaar Zeger Reyers creëert voor Expeditie land art een site-specific kunstwerk. Reyers plaatst een levende boom horizontaal over de tentoonstellingszaal ‘Free Floating Tree’. Door de natuurlijke groei-vector van de boom te kantelen wordt visueel de groeikracht en de potentie daarvan gefrustreerd. maar tegelijkertijd wordt de boom door kunstmatig licht verleidt om vervolgens daarheen te groeien. Het werk speelt tevens met de huidige opvattingen over gecultiveerd groen, wat tegenwoordig maar al te vaak op een krampachtige manier in de leefomgeving word geïmplementeerd.

'Free Floating Tree' zal -in een andere vorm- ook in de tentoonstelling De Loop der Dingen (over oorzaak en gevolg van 23 januari t/m 8 mei 2016) te zien zijn.

Breaking Ground: Broken Circle / Spiral Hill

In de filmzaal is ‘Breaking Ground: Broken Circle / Spiral Hill’ (1971-2011) te zien. De Amerikaanse kunstenaar Robert Smithson realiseerde een wereldberoemd land art werk; ‘Broken Circle/ Spiral Hill’ (1971) in de zandafgraving van de firma De Boer in Emmerschans, nabij Emmen. Smithson maakte als onderdeel van zijn ‘earthworks’ steeds een video, gedraaid vanuit een vliegtuig of helikopter. Vanwege zijn vroegtijdig overlijden in 1973 heeft hij de video van Broken Circle/ Spiral Hill nooit kunnen voltooien. 40 jaar na de voltooiing van het werk in Emmen is de video, onder eindredactie van kunstenaar Nancy Holt en in samenwerking met SKOR (Theo Tegelaars) en een Nederlandse crew, alsnog gerealiseerd. In de video is het originele filmmateriaal uit 1971 gecombineerd met nieuwe beeld- en geluidsopnames die in het voorjaar van 2011 in Emmen zijn gemaakt.

Land art pioniersgeest leeft voort bij hedendaagse kunstenaars Wie er oog voor heeft, herkent de pioniersgeest van de land art-kunstenaars in het werk van tal van hedendaagse kunstenaars. Je ziet het in de magische video Nummer Acht: Everything is going to be alright (2007) van Guido van der Werve, waarin de kunstenaar eenzaam over een ijsvlakte loopt terwijl hij op de hielen wordt gezeten door een enorme ijsbreker. Diezelfde pioniersgeest is terug te vinden in het werk ‘When Faith Moves Mountains’ dat Francis Alÿs in 2002 even buiten Lima in Peru maakte en in de film The Schlieren Plot van de Mexicaanse kunstenaar Mario Garcia Torres. Sinds 2013 leeft Spiral Jetty van Robert Smithson ook voort in de digitale wereld. Toen dook de spiraalvormige pier op in het virtuele landschap van de populaire videogame Minecraft. "Spiral Jetty is het archetype van land art," vindt Jan Robert Leegte, de maker van de digitale Spiral Jetty. Daarom moest hij een plekje krijgen in het spel.

Educatie en Randprogramma

Randprogramma

Tijdens de tentoonstelling Expeditie land art zijn er verschillende activiteiten voor jong en oud.

Elke zondag is er om 13.00 uur een instaprondleiding, waarin onze rondleiders alles vertellen over de tentoonstelling. Op 4 oktober is een excursie naar o.a. De Groene Kathedraal van Marinus Boezem in samenwerking met Land Art Flevoland. Vanaf september gaat er onder de noemer Kunsthal KAdE LIVE elke week op de donderdagavond een afwisselend programma van start in het KAdECafé met onder meer singer/ songwriter avonden,optredens van jazz duo Hop & Van den Boomen en diverse lezingen. Vier van deze donderdagavonden staan volledig in het teken van de tentoonstelling Expeditie land art.

Op 24 september vertelt gastcurator Sandra Smallenburg over de totstandkoming van haar boek Expeditie land art . Op 29 oktober interviewt Sandra Smallenburg kunstenaars Marinus Boezem en Zeger Reyers.

De derde avond staat in het teken van het project Land Art Live. Binnen dit project zijn hedendaagse kunstenaars uitgenodigd om met een tijdelijk interventie te reageren op één van de zes landschapskunstwerken in de provincie Flevoland. Op 26 november vertellen een aantal van deze kunstenaars in het KAdECafé over hun project.

Op 17 december geeft Aurora Tang, programma manager bij The Center for Land Use Interpretation in Los Angeles een lezing over de positie van Land Art in de Verenigde Staten. Tijdens deze vier land art-avonden is de tentoonstelling geopend voor het publiek.

Diverse workshops waarin kinderen (en volwassenen) hun eigen land art kunstwerk kunnen maken. Verder kunnen kinderen samen met onze museumdocenten op expeditie. Tijdens een spannende ontdekkingstocht speuren ze naar de geheimen van de tentoonstelling (deze ontdekkingstocht is verboden voor ouders!). Meer informatie over de activiteiten is binnenkort te vinden op onze website.

Educatie

In het educatiekabinet ervaar je tijdens Expeditie land art landschapskunst in al haar facetten. Speel het voelspel en ontdek meer over de land art pioniers en de materialen die zij gebruiken. Schuif aan de tekentafel en zet je plannen voor een eigen landschapskunstwerk op papier. Of kruip achter het stuur van een graafmachine en bouw een kunstwerk tegen de achtergrond van een uitgestrekte woestijn.

Samenvatting

Expeditie land art

Landschapskunst in de Verenigde Staten Groot-Brittannië en Nederland

Expeditie land art van Sandra Smallenburg - Uitgeverij De Bezige Bij Landschapskunst in Amerika, Groot-Brittannië en Nederland

Kunstenaars laten zich al eeuwen inspireren door het landschap, maar pas sinds de jaren zestig van de twintigste eeuw dient dat landschap ook zelf als kunst. In Expeditie land art gaat Sandra Smallenburg op zoek naar deze monumentale, maar toch vaak moeilijk te vinden landschapskunstwerken. Ze reist door desolate gebieden van Amerika en ontdekt er werken die ieders voorstellingsvermogen te boven gaan: sculpturen zo groot als het Empire State Building en zo uitgestrekt als een middelgrote stad. Ze vindt er kunstwerken in zoutmeren, op hoogvlaktes en in het binnenste van een eeuwenoude vulkaan. Ook dichter bij huis blijkt er belangwekkende land art te vinden. Onder meer in de Flevopolder, op de Drentse veengronden en in de Haagse duinen bevinden zich topwerken van bekende hedendaagse kunstenaars als Richard Serra, Robert Smithson en James Turrell.

Land art is kunst waarvoor je zelf op pad moet. Het is de reis ernaartoe die de ervaring van landschapskunst zo onvergetelijk maakt.

Sandra Smallenburg is redacteur beeldende kunst bij NRC Handelsblad en werkte eerder als kunstcriticus voor de Amerikaanse tijdschriften artnews en Artforum.

Voor het aanvragen van een drukproef, recensie-exemplaar en/of een interviewverzoek kunt u contact opnemen met: Uitgeverij De Bezige Bij, Alice Wubbels: (020) 305 9205 | a.wubbels@debezigebij.nl

Sandra Smallenburg – Expeditie land art verschijnt 10 september | Gebonden | 208 pag. | +/- € 34,90 ISBN 978 90 234 9201 6 www.debezigebij.nl | www.kunsthalkade.nl

Het boek Expeditie land art wordt gepresenteerd op de opening van de tentoonstelling op vrijdag 18 september. Pers kan zich daarvoor aanmelden bij Udo Feitsma: u.feitsma@kunsthalkade.nl