20 augustus 2015 - Van Gandhi tot de geweldloze Palestijnse Intifada of Arabische Lente, geweldloosheid speelt een belangrijke rol in allerlei hedendaagse (protest)bewegingen. Maar wat verstaan we er eigenlijk onder, meer nog dan `het ontbreken van geweld'? Zijn er algemene elementen die overal terugkomen? Aan de hand van moderne denkers onderzocht Saskia van Goelst Meijer de betekenis van het begrip, en kwam tot een omvattende en opbouwende definitie. Woensdag 26 augustus 2015 verdedigt zij haar proefschrift Profound Revolution. Towards an integrated understanding of contemporary nonviolence aan de Universiteit voor Humanistiek.

Het idee van geweldloosheid is terug te vinden in iedere grote religieuze traditie en wordt al eeuwenlang in de praktijk gebracht, overal ter wereld. Toch is er in geen enkele taal een algemene term te vinden die het idee op een eigen en actieve manier uitdrukt. Geweldloosheid is een ontkenning en betekent `geen geweld'. Daarmee heeft het soms ook een wat laffe of passieve betekenis. Toch is het meer dan dat. Wat is het dan wel?

Tegen deze vraag liepen ook de bewegingen aan, die zich in de recente geschiedenis actief bezighielden met geweldloosheid. Zij zochten voor zichzelf uit wat het begrip betekende en gaven er nieuwe namen aan. Zo bedacht Gandhi de term satyagraha (vasthouden aan waarheid) voor zijn methode om voor sociale rechtvaardigheid te strijden. Op de Filippijnen werd dit alay dangal genoemd (het aanbieden van waardigheid). Maar drukken zij hetzelfde uit?

Basiselementen

Van Goelst Meijer onderzocht wereldwijd de verschillende opvattingen van de betekenis van geweldloosheid, en legde die naast elkaar. Ze kwam tot vijf basiselementen, die alle vijf samen de kern van de hedendaagse geweldloosheid vormen. Uitgedrukt in het Sanskriet zijn dat satya (het zoeken naar waarheid), ahimsa (niet-schaden), tapasya (het aangaan van lijden), sarvodaya (streven naar het welzijn van anderen) en swadeshi/swaraj (relationele autonomie).

Van Goelst Meijer: "Elk van de elementen is complex en gelaagd. Ik probeer ze beter te doorgronden aan de hand van het werk van onder andere Vaclav Havel, Haim Omer en Rene Girard. Hierbij lopen theorie en praktijken vaak in elkaar over. Zo ontwikkelde de Israelische psycholoog Haim Omer een methode voor ouders en opvoeders om te kunnen omgaan met gewelddadige en zelfdestructieve kinderen. Hierbij speelt relationele autonomie of swadeshi een belangrijke rol. Het is een methode waarbij ouders en kinderen niet meer worden meegezogen in elkaars reacties."

Uitoefenen van macht

Volgens Van Goelst Meijer horen de vijf elementen bij elkaar. Samen verwijzen ze naar een manier van het uitoefenen van macht, die zij in navolging van Kenneth Boulding `integratieve macht' noemt: "Bij integratieve macht gaat het er niet om de ander iets te laten doen, maar om zelf iets anders te doen waardoor je verandering in gang zet. Het staat tegenover twee andere vormen van machtsuitoefening: macht op basis van dreiging (als jij dit doet, doe ik iets dat jij niet wilt) of macht op basis van uitwisseling (als jij dit doet, krijg je iets van me). Geweldloosheid is dus zeker geen passief begrip, maar juist een pro-actieve houding die zowel als protest als opbouwend kan worden gebruikt."

Promotie Saskia van Goelst Meijer

Woensdag 26 augustus 2015, 18.00 uur precies

Senaatszaal, Academiegebouw, Universiteit Utrecht, Domplein 29, Utrecht