In memoriam Egon Bahr

In memoriam Egon Bahr

door De Redactie op 19 augustus 2015

In Duitsland, en met name door de onze zusterpartij de SPD, is geschokt en met grote droefheid gereageerd op het overlijden van Egon Bahr. Tot op hoge leeftijd was deze sociaal democratische politicus actief op het terrein dat hem het meest na was: de Oost-West verhoudingen. Door Jan Marinus Wiersma, Internationaal Secretaris 1987-1999.

Als medeontwerper van de Ostpolitik van Willy Brandt en als vormgever van de ontspanningspolitiek van de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, reageerde hij dan ook zeer geschokt op de recente veiligheidscrisis in Europa rond Oekraine . Vanuit zijn bureau in het Willy Brandt huis, het hoofdkwartier van de SPD in Berlijn, bleef hij aandringen op een dialoog met de Russen, moeite als hij had met de harde lijn van de EU en de sanctiepolitiek. Hij was niet voor niets bedenker van de slogan Verandering door toenadering, het leitmotif van de Duitse sociaaldemocraten ten tijde van Willy Brandt's bondskanselierschap. De afloop van de huidige crisis zal hij niet meer meemaken. Hij hoopte evenwel dat net als toen door tegenstanders aan een tafel te zetten een uitweg gevonden zou kunnen worden. Voor dat standpunt wierf hij in eigen land maar ook in Rusland.

Wij hadden in de jaren zestig en zeventig grote bewondering voor Willy Brandt en zijn rechterhand Egon Bahr die met enig succes probeerden de kille verhoudingen ten tijde van de Koude Oorlog te verbeteren. De Helsinki akkoorden van 1975 ware mede het resultaat van hun inspanningen. Die hadden betrekking op economische samenwerking, op mensenrechten maar vooral ook op (militaire) veiligheid. Dat laatste hield Egon Bahr nog het meeste bezig. Hoe konden nieuwe wapenwedlopen voorkomen worden en hoe kon de nucleaire dreiging, die toen als een zwaard van Damocles boven Europa en boven de wereld hing, worden verminderd.

Daardoor heb ik hem persoonlijk leren kennen. In de jaren tachtig, toen hij de informele leider was van het zogenaamde Scandilux (Denemarken, Noorwegen, Nederland, Belgie, Luxemburg) overleg van een aantal sociaaldemocratische partijen die zich verzetten tegen de plaatsing van nieuwe middellange afstandskernwapens. Ik mocht Maarten van Traa, de toenmalige PvdA buitenland secretaris, daarbij assisteren. De SPD, intern verdeeld over de kwestie, fungeerde als waarnemer bij dit overleg maar het was altijd de inmiddels zeer ervaren Bahr die de toon zette en steevast met zijn pijp in de hand de lijnen uitzette. Tijdens de bijeenkomsten, die regelmatig in Nederland plaatsvonden, werden politieke acties tegen die stationering gecooerdineerd. De PvdA vertaalde dat naar het Kommittee Kruisraketten Nee, dat zeer grote demonstraties organiseerde. Voor Egon Bahr was de kwestie natuurlijk een regelrechte ontkenning van zijn concept van detente. In plaats van samen te werken, zoals vastgelegd in de Helsinki akkoorden, stonden de blokken lijnrecht tegenover elkaar. Via Scandilux probeerden de Duitsers het gesprek gaande te houden met enkele Oostbloklanden zoals de DDR, Hongarije en Bulgarije en daar actieve officiele vredesbewegingen. Ik ben daar enkele keren bij aanwezig geweest maar veel leverde dat niet op. Ik vond het gesprekken tussen doven. Maar Egon Bahr hield vol omdat voor hem dialoog in welke vorm dan ook een brug naar hereniging van de twee Duitslanden was.

Die kwam er na de val van de Muur in 1989. Wat daarvan nu precies de oorzaak was, is blijvend voer voor historici. Was het druk van buiten of het gevolg van een interne crisis in de Sovjet Unie? Vast staat dat de ontspanningspolitiek ruimte schiep voor andere geluiden in de communistisch geregeerde landen. En deze hebben ongetwijfeld bijgedragen aan de geweldloze democratische revoluties van die jaren. Voor Egon Bahr zat het werk erop. Dat hij zoveel jaren later opnieuw werd geconfronteerd met dramatische verslechterde verhoudingen in Europa, deed hem veel pijn. Maar dat doet niets af aan de belangrijke rol die de veiligheidspoliticus bij uitstek, Egon Bahr, gedurende decennia gespeeld heeft. Niet alleen de SPD zal zijn wijze lessen missen.