7 juli 2015

De Eerste Kamer heeft dinsdag 7 juli in de laatste vergadering voor het reces gedebatteerd met staatssecretaris Dijkhoff (Veiligheid en Justitie) over de implementatie van de Opvang- en Procedurerichtlijn. Met dit voorstel wordt het mogelijk asielzoekers af te wijzen wegens het niet-ontvankelijk verklaren, (kennelijk) ongegrond verklaren of het niet in behandeling nemen van de aanvraag. Ook komt er een nieuwe manier van rechterlijke toetsing van asielaanvragen. Daarnaast worden de gronden waarop schorsende werking bij beroep in eerste aanleg kan worden onthouden, aangepast.

Aan het eind van het debat werd het wetsvoorstel zonder stemming aangenomen. De PVV fractie werd aantekening verleend. Een door senator Van Weerdenburg (PVV) ingediende motie werd verworpen.

Onvermogen van de EU

Senator Van Bijsterveld (CDA) haalde aan dat het jarenlange proces voorafgaand aan het invoeren van deze richtlijnen laat zien dat de EU niet in staat is om tot wezenlijke besluitvorming te komen om de grote immigratie- en asielproblemen aan te pakken. Van Bijsterveld: "Het onvermogen om het aantal personen dat Europa bereikt met verzoek om internationale bescherming terug te dringen en het onvermogen van Europese (re-)allocatie is treurig om te zien." Zij vroeg de staatssecretaris om toe te lichten waartoe de Nederlandse inzet heeft geleid, zowel in algemene zin als specifiek bij deze richtlijn. De senator vroeg ook of de Nederlandse regering extra financiele middelen zal vrijmaken voor de rechterlijke macht als de doorlooptijden langer worden dan verwacht en welke rol wettelijke beslistermijnen van de rechter hierin spelen. Verder vroeg Van Bijsterveld naar de 'ex nunc beoordeling', die inhoudt dat de rechter vanuit de huidige situatie toetst en niet vanuit de situatie die bestond ten tijde van de gebeurtenis. Zij vroeg of dit een substantieel eigen onderzoek van de rechter vergt en welke voordelen deze methode biedt.

Mazen in de wet

Senator Stienen (D66), die tijdens het debat haar maidenspeech hield, haalde aan dat mensensmokkelaars precies weten wat de mazen in onze wet- en regelgeving zijn om potentiele vluchtelingen te voorzien van kant en klare asielverhalen. Mensensmokkelaars zullen zich echter niets van het internationale recht aantrekken als het gaat om bescherming van vluchtelingen. Stienen vroeg hoe er onderscheid wordt gemaakt tussen het bewust achterhouden van documenten door asielzoekers of het achterhouden uit angst voor repercussies voor familieleden in land van herkomst. Zij vroeg ook in welke gevallen asielzoekers alsnog in de Gesloten Verlengde Asielprocedure terecht kunnen komen na vier weken en welke groep 'kwetsbare personen' niet in de grensprocedure terecht komt. Tot slot vroeg de senator welke gevolgen de implementatie van de Opvang- en Procedurerichtlijn heeft voor de werkwijze van IND medewerkers bij het eerste gehoor en het aanvullend gehoor.

Menswaardige opvang

Senator Schrijver (PvdA) stelde dat ook na dit wetsvoorstel verdere harmonisatie van asielbeleid in Europa zeer gewenst is. "Een zorgvuldige en efficiente behandeling van asielverzoeken en een menswaardige opvang voor asielzoekers dienen de hoekstenen van het beleid te zijn." Schrijver vroeg hoe kan worden voorkomen dat de detentietermijn van vier weken gebruikelijk wordt in plaats van de minimaal noodzakelijke termijn voor het onderzoek naar identiteit antecedenten van de asielzoeker. Verder vroeg hij de staatssecretaris om toe te zeggen dat de IND in alle gevallen de kosten van het medisch onderzoek aan de asielzoeker vergoedt, mits dit onderzoek heeft bijgedragen aan het inwilligen van het verzoek. Ook vroeg de senator of de ex nunc toetsing tot langere rechterlijke procedures zal leiden en of in deze toetsing ook nieuwe asielmotieven mogen meewegen.

Vrijheid

Senator Van Weerdenburg (PVV), die eveneens tijdens het debat haar maidenspeech hield, stelde dat vrijheid het meest kostbare bezit is; dat koste wat kost moet worden verdedigd. Van Weerdenburg betoogde dat er een invasie gaande is van "kansloze gelukszoekers die massaal de oversteek wagen in gammele bootjes vanuit Noord-Afrika". Zij betoogde dat het aantal vluchtelingen drastisch toeneemt en naar verwachting exponentieel zal stijgen. Volgens Van Weerdenburg verliest de linkerzijde van het politieke spectrum alle realiteit uit het oog wanneer het gaan om migranten en asielzoekers. Zij stelde dat haar fractie voorstander is van het Australische push back -beleid, wat inhoudt dat alle migranten worden teruggestuurd naar waar ze vandaan komen. Op die manier wordt geen valse hoop gewekt dat er een nieuw leven kan worden opgestart. Van Weerdenburg betoogde dat Europa de enorme toestroom aan migranten niet aan kan.

Senator Van Weerdenburg diende een motie in die de regering verzoekt om direct een volledige asielstop in te voeren en de daaruit voortvloeiende besparingen te investeren in de ouderenzorg. Deze motie werd door de staatssecretaris ontraden.

Europese Migratieagenda

Senator Duthler (VVD) vroeg wat de Nederlandse inzet is bij de Europese Migratieagenda en hoe deze agenda concreet zal worden uitgewerkt. Zij vroeg of de Nederlandse regering bereid is om het voortouw te nemen in de Europese discussie over asielbeleid en zo nodig maatregelen voor te stellen om vluchtelingen meer in de regio op te vangen. Duthler gaf aan dat haar fractie van mening is dat de bestaande procedures om de echte asielzoekers uit de enorme stromen te filteren moeten worden aangepast. Verder vroeg de senator wat het zelfstandig onderzoek van de rechter bij de ex nunc-beoordeling betekent voor de doorlooptijd van procedures en de kosten voor de rechtspraak. Zij vroeg ook op welke instroom van asielzoekers de verwachte kosten zijn gebaseerd en hoe de regering voorkomt dat de financiele middelen voor de rechtspraak verder onder druk komen te staan.

Minderjarige vreemdelingen

Senator Wezel (SP) stelde dat de ex-nunc toetsing kan leiden tot onduidelijkheid over de intensiteit van de toetsing door de rechter. Zij haalde aan dat hierbij in het oog moet worden gehouden dat de IND veel macht heeft op dit onderdeel. Haar fractie vreest dat de versnelde procedure meer praktijk dan uitzondering zal zijn. Wezel vroeg of de staatssecretaris verwacht dat deze procedure door de Nederlandse rechter onwettig wordt verklaard. Verder betoogde zij dat het van belang is dat er een bepaling wordt opgenomen over de inbewaringstelling van minderjarige vreemdelingen, aangezien het ontnemen van de vrijheid van kinderen in strijd is met het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind.

Mijlpaal Gemeenschappelijk Europees Asielstelsel

Senator Strik (GroenLinks) noemde het wetsvoorstel een belangrijke mijlpaal in het Gemeenschappelijk Europees Asielstelsel. Er is volgens Strik echter nog een lange weg te gaan. "Mijn fractie zou graag zien dat onze regering zich niet vastbijt in rechtlijnige standpunten, maar echt alle opties onderzoekt naar snelle harmonisatie." Zij vroeg welke maatregelen de staatssecretaris neemt om zo snel mogelijk te kunnen oordelen of een grensprocedure wel is toegestaan, aangezien deze ongeschikt is voor slachtoffers van foltering, verkrachting of ander geweld. Verder vroeg de senator in hoeverre er een beleidswijziging is ten aanzien van ongedocumenteerde asielzoekers en de beoordeling of de beslissing van IND wel of niet juist is. Ook vroeg zij of de staatssecretaris bereid is om bij beroep door asielzoekers die vanwege trauma's hun verhaal niet hebben kunnen doen de waarborgen van de normale Algemene Asielprocedure te laten gelden. Strik stelde tot slot dat asielzoekers recht hebben op opvang zolang zij in Nederland de uitspraak van de rechter opwachten. Zij haalde aan dat de regering daar geen extra voorwaarden aan mag verbinden.

Bijdrage aan de oplossing

Staatssecretaris Dijkhoff (Veiligheid en Justitie) stelde dat het wetsvoorstel een bijdrage is aan de oplossing van het vluchtelingenprobleem, maar geen oplossing op zich. Het kabinet betreurt dat er nog geen overeenstemming is voor een systeem van verplichte opname van asielzoekers. Opname van vluchtelingen in de regio is volgens de staatssecretaris van groot belang en gebeurt al op grote schaal. Er kunnen echter nog maatregelen worden getroffen om hier aan bij te dragen. De Nederlandse regering neemt het voortouw in het opbouwen van regionale ontwikkelings- en beschermingsprogramma's.

Over de ex nunc toetsing door de rechter merkte Dijkhoff op dat dit zich in de praktijk moet uitkristalliseren. De rechter zal op basis van het dossier van de IND een eigen oordeel vellen. De rechter kan daarbij zelfstandig onderzoek doen, maar zal dit volgens de staatssecretaris in de praktijk niet vaak doen. In hoger beroep gold de ex nunc toetsing al. Ook nieuwe asielmotieven kunnen door de rechter ook worden meegenomen. Hier kan echter ook een aparte procedure voor worden ingezet. Onder de nieuwe procedure kan de rechter alle omstandigheden van het geval integraal meewegen. Dit leidt volgens de staatssecretaris niet tot andere uitkomsten, maar wel tot een andere, uitgebreidere motivering door de rechter. Het ontbreken van documenten is volgens Dijkhoff geen zelfstandige afwijzingsgrond. Als deze ontbreken, dient de asielzoeker aannemelijk te maken dat er geen opzet in het spel is.

Over het medisch onderzoek merkte de staatssecretaris op dat dit niet in alle gevallen noodzakelijk is en dat vergoeding niet standaard moet zijn. Als een asielzoeker in eerste instantie aangeeft dat dit niet nodig is, worden de kosten in tweede instantie niet alsnog vergoed. Dit gebeurt alleen als de asielzoeker aantoont dat het medisch onderzoek in eerste instantie onmogelijk was.

De grensprocedure duurt volgens de staatssecretaris nooit langer dan vier weken en het liefst korter. Deze procedure is volgens Dijkhoff essentieel om aan de plichten van het Schengenverdrag te voldoen. Over (gezinnen met) minderjarige vreemdelingen merkte de staatssecretaris op dat deze niet in de grensdetentie komen. Voor meerderjarige kwetsbare personen geldt dat de grensdetentie ook kan komen te vervallen. Om te bepalen of iemand een 'kwetsbaar persoon' is, kan een medisch onderzoek nodig zijn.

Het aannemen van dit wetsvoorstel heeft gevolgen voor de doorlooptijden en financiele middelen van de rechtelijke macht. De insteek is om geen langere procedures te krijgen. Mocht dit zich voordoen, dan zal de procedure worden aangepast. De geschatte kosten van het wetsvoorstel zullen worden beinvloed door de hoge instroom van vluchtelingen. Deze zal dit jaar naar verwachting vergelijkbaar zijn met de instroom in 2014.