13 juli 2015

KNAW adviseert staatssecretaris over effecten van wetenschapsbeleid

Echte ‘witte vlekken’ in het Nederlandse wetenschapslandschap zijn er niet, wel signaalgebieden die aandacht verdienen. Aandacht blijft nodig om te voorkomen dat concentratie van middelen op brede thema’s tot minder ruimte leidt voor fundamenteel ongebonden onderzoek. Deze ontwikkeling is vooral nadelig voor jonge, vernieuwende onderzoeksgroepen. Aldus de KNAW-adviescommissie die, op verzoek van de vorige staatssecretaris van OCW, mogelijk ongewenste effecten van het topsectorenbeleid en universitaire profilering in kaart bracht.

Naast ‘Ruimte voor ongebonden onderzoek ‘, tevens de titel van haar adviesrapport, vraagt de KNAW aandacht voor een dreigende scheiding tussen onderwijs en onderzoek, tussen docenten en onderzoekers, waarmee een wezenskenmerk van universiteiten op de tocht komt te staan. Een punt dat het ministerie van OCW in haar recente beleidsplannen ook oppakt. De investeringen in (digitale) infrastructuur ten slotte zijn, alle inspanningen ten spijt, onvoldoende om de toekomst van Nederland Kennisland veilig te stellen.

Opdracht

Een KNAW-adviescommissie onder voorzitterschap van prof. Jacques Thomassen boog zich vanaf juni 2012 in opdracht van de toenmalige staatssecretaris van OCW over eventuele negatieve effecten van het door de overheid ingezette wetenschap- en innovatiebeleid. Tussenrapportages kwamen beschikbaar in 2013 en 2014. De commissie heeft in haar rapport de volgende drie vragen beantwoord: het vóórkomen en voorkómen van witte vlekken in de wetenschap; welke ruimte blijft er voor ongebonden, fundamenteel onderzoek en welke andere knelpunten belemmeren mogelijk de wetenschapsbeoefening in Nederland?

Signaalgebieden

Vakgebieden die dreigen te verdwijnen heeft de commissie niet aangetroffen; de Nederlandse wetenschap is veerkrachtig genoeg om dergelijke ‘witte vlekken’ te voorkomen. Wel zijn er ‘signaalgebieden’ die door het huidige beleid in de knel dreigen te komen. Het meest nijpend is de situatie in de geesteswetenschappen en het Nederlands recht, maar ook de zuivere wiskunde en de plantkunde staan onder druk. De commissie beveelt de overheid en de universiteiten aan vakgebieden te stimuleren om visies te ontwikkelen over onderzoek en onderwijs op hun terrein, mede in relatie tot maatschappelijke vragen – zoals dat momenteel gebeurt met de Nationale Wetenschapsagenda. Signaalgebieden zouden daarbij voorrang moeten krijgen.

Ongebonden onderzoek

De afgelopen decennia is de ruimte voor fundamenteel ongebonden onderzoek sterk afgenomen. Deels is het topsectorenbeleid daaraan debet, maar ook internationaal is de trend wetenschappelijk onderzoek in brede thema’s te bundelen. De KNAW adviseert daarom zowel binnen de eerste geldstroom (universiteiten) als de tweede geldstroom (NWO) meer ruimte te scheppen voor ongebonden onderzoek in het algemeen, en in het bijzonder voor kleinere initiatieven van jonge onderzoekers die voor vernieuwing kunnen zorgen.

Eenheid onderwijs en onderzoek

De toenemende concentratie van onderzoeksmiddelen bij een beperkt aantal onderzoeksgroepen leidt er verder toe dat de eenheid van onderwijs en onderzoek verstoord dreigt te raken. De KNAW pleit dan ook voor een evenwichtige verdeling van subsidies over wetenschapsgebieden en het verbeteren van doorstroommogelijkheden voor jong toptalent tijdens de hele academische loopbaan.

Ruimte voor ongebonden onderzoek, signalen uit de wetenschap is beschikbaar op de website van de KNAW.