Voorkomen: beter maar niet altijd goedkoper dan genezen Naar overzicht

21 mei 2015 | BLOG

Prof. Wilco AchterbergWat levert een medische behandeling op bij kwetsbare ouderen? Wat zijn de kosten en hoe verhoudt de vraag daarnaar zich tot kwaliteit van leven en welbevinden? Dat ligt bij kwetsbare ouderen anders dan bij relatief gezonde volwassenen.

We weten het allemaal: de komende jaren zal een steeds groter deel van de bevolking bestaan uit ouderen (65-plussers) en oudste ouderen (80-plussers). Zij lijden vaak aan chronische ziekten, wat de nodige zorgkosten oplevert. Reden genoeg om te onderzoeken hoe doelmatig - lees: kosteneffectief - die zorg voor ouderen precies is.

Cranberrypillen

Er is volop maatschappelijke discussie over hoeveel geld we willen besteden per gewonnen levensjaar bij patienten met ernstige ziekten en bij dure behandelingen. Maar hoe verhoudt het doelmatigheidsonderzoek zich tot kwaliteit van leven en welbevinden? Daarvoor is minder aandacht. Een recente LUMC-studie bij bijna 1000 verpleeghuispatienten liet zien dat er 25 procent minder urineweginfecties optraden als patienten preventief cranberrypillen slikten. Uit de doelmatigheidsanalyse bleek echter dat het goedkoper is om urineweginfecties te laten ontstaan en behandelen. Antibiotica zijn over het algemeen niet duur.

Kwaliteit van leven

Als we het binnen doelmatigheidsonderzoek hebben over kwaliteit van leven, dan baseren we ons voornamelijk op het perspectief van de relatief gezonde volwassene in de curatieve zorg. Maar wat houdt kwaliteit van leven precies in bij de oudste ouderen, bij ouderen in een institutionele setting die vaak wilsonbekwaam zijn, en bij mensen in de laatste levensfase? Het denken daarover is in volle gang. Maar de conclusies daarvan zijn zeker nog niet geincorporeerd in de methodologie van doelmatigheidsonderzoek.

Kortere levensverwachting

Omdat kwetsbare ouderen een kortere levensverwachting hebben, is er ook minder tijd voor een positief effect van de behandeling (`time to benefit'). Hierdoor levert eenzelfde interventie bij ouderen minder baat dan bij jongeren. Aan de `winstkant' speelt mee dat deze ouderen niet participeren in het arbeidsproces, waardoor extra zorgkosten niet kunnen worden gecompenseerd door het voorkomen van ziekteverzuim. Nog bepalender zijn de hoge kosten in zorginstellingen: circa EUR 90.000 per jaar per client. Neem je deze kosten mee in de berekening, dan zou de geschatte levensverlenging van 2 weken door cranberrygebruik bij patienten met een urineweginfectie leiden tot EUR 3000 aan extra zorgkosten. Als de consensus is dat een gezond gewonnen levensjaar (ook wel QALY genoemd) niet meer mag kosten dan EUR 80.000, dan zal zelfs een gratis levensverlengende interventie niet snel kosteneffectief zijn. Die EUR 90.000 aan kosten voor het jaar in een zorginstelling zullen al meer bedragen dan die EUR 80.000.

Indirecte winst van preventie

Toch kan een interventie soms op een indirecte manier `doelmatig' zijn voor de instelling. Wie blaasontstekingen voorkomt, voorkomt misschien ook resistentievorming door antibioticagebruik - een fenomeen dat tot onverwacht explosieve kosten kan leiden. Zulke indirectere effecten kunnen reele `winst' met zich meebrengen, maar zijn meestal te onzeker om in een formele doelmatigheidsanalyse mee te kunnen nemen. Ook de waarde van een comfortabel sterfbed voor de patient en de waarde hiervan voor familie is (nog) niet in een doelmatigheidsformule te vangen.

Natuurlijk is doelmatigheidsonderzoek van belang, zeker ook in de ouderenzorg. Maar om de kwaliteit van leven bij kwetsbare ouderen meetbaar te maken en de meerwaarde van interventies expliciet te kunnen maken is echt meer onderzoek nodig.

Wilco Achterberg is hoogleraar Ouderengeneeskunde

Lees ook:

Doelmatigheidsonderzoek bij ouderen in een zorginstelling: voorkomen is beter dan genezen, maar niet altijd goedkoper. Ned Tijdschr Geneeskd. 2015;159(0):A8903 .

Caljouw MA, van den Hout WB, Putter H, Achterberg WP, Cools HJ, Gussekloo J. Effectiveness of cranberry capsules to prevent urinary tract infections in vulnerable older persons: a double-blind randomized placebo-controlled trial in long-term care facilities. J Am Geriatr Soc. 2014;62:103-10.

Van den Hout WB, Caljouw MA, Putter H, Cools HJ, Gussekloo J. Cost-effectiveness of cranberry capsules to prevent urinary tract infection in long-term care facilities: economic evaluation with a randomized controlled trial. J Am Geriatr Soc. 2014;62:111-6.