De bezuiniging van Euro 68 miljoen op de AIVD uit het regeerakkoord van het kabinet-Rutte/Asscher (najaar 2012) laat diepe sporen na in de organisatie. Deze bezuiniging oplopend tot eenderde van het totale budget voor de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst is sinds de aankondiging mede vanwege toenemende dreiging door jihadisten, terugkerende strijders uit Syrie en bezetting van de Krim door Rusland door het kabinet in drie stappen teruggedraaid. Intussen heeft de AIVD echter maatregelen getroffen die vooral op korte termijn geld opleveren, maar ook is het meerjarenperspectief afgekapt. Ondanks dat de dienstleiding de bezuinigingen richt op ondersteuning en ICT, blijkt in 2014 de uitstroom van ook operationeel personeel van de veiligheidsdienst dubbel zo groot als in 2012. Waardevolle kennis en ervaring is verloren gegaan. Er is in 2012 onvoldoende oog geweest voor de bijzondere dynamiek in personele bezetting en informatisering bij een kennisintensieve organisatie als de AIVD. De oorspronkelijke korting wordt door het kabinet onvoldoende onderbouwd. De gevolgen van deze in budgettair opzicht turbulente periode zullen nog enkele jaren voelbaar zijn, ook met risico's voor de operationele inzet. Nieuw personeel wordt geworven, maar de interne academie is wegbezuinigd.

Het rapport Bezuinigingen en intensiveringen bij de AIVD - gevolgen van de budgettaire turbulentie in de periode 2012-2015, dat de Algemene Rekenkamer op 19 mei 2015 publiceert, schetst de politieke besluitvorming over het AIVD-budget en hoe de slagvaardigheid van de dienst die waakt over de nationale veiligheid onder druk komt te staan. De Algemene Rekenkamer voert dit onderzoek uit nadat de Tweede Kamer in juli 2014 in de motie-Schouw/Van Toorenburg de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) daar om verzoekt.

Trendbreuk en turbulentie

Het regeerakkoord in 2012 weerspiegelt een trendbreuk. Het jaarbudget van de AIVD groeit tussen 2002 en 2012 van Euro 50 miljoen tot Euro 200 miljoen, de formatie van 600 naar 1.500 voltijdsfuncties. De dienst krijgt er dan nieuwe taken bij, zoals het verwerven van inlichtingen over het buitenland. Voor de AIVD breekt met de bezuiniging van Euro 68 miljoen van het kabinet-Rutte/Asscher een turbulente tijd aan. Temeer omdat nog tijdens het constituerend beraad van dit kabinet het voornemen om de inlichtingentaak buitenland te stoppen wordt ingetrokken. De bezuiniging blijft gehandhaafd, maar het kabinet geeft niet aan hoe die te realiseren. Voor het overige deel van de bezuiniging (Euro 23 miljoen) onderbouwt het kabinet niet hoe de dienst doelmatiger kan functioneren. Ook als het kabinet de bezuiniging in 2013 halveert verbindt het er geen duidelijke keuzes voor de AIVD-taken aan. Vervolgens geeft het kabinet de AIVD tweemaal extra budget vanwege onder meer Islamitische Staat, Oekraine en aanslagen in Parijs. Het kabinet overschat daarmee de wendbaarheid van de dienst. Het herstel van de AIVD en de blik op de toekomst keren (nog) onvoldoende terug.

De AIVD (opvolger van BVD) onderzoekt organisaties en personen die een dreiging vormen voor de democratische rechtsorde, de veiligheid of de belangen van de Staat. Budget 2015: Euro 213 miljoen, formatie: 1.320 voltijdsfuncties.

Door maatregelen bezuinigt de AIVD op bepaalde ondersteunende taken, waardoor operationele medewerkers meer tijd kwijt zijn aan niet-operationele taken. Deskundigheid verdwijnt: het team Financial Intelligence wordt afgebouwd, er blijven minder operationele expert- en adviesfuncties over. Door de maatregelen is de werkzekerheid afgenomen: na een krimp met 171 fte volgt alsnog groei (183 fte erbij). Selectie en opleiding van nieuwe medewerkers kosten tijd, maar de interne academie is opgeheven. Op materieel wordt bespaard. Een toekomstverkenning wordt halverwege afgebroken. Innovatie met ICT wordt behandeld als een budgettaire sluitpost. Het voornemen de AIVD met de militaire zusterorganisatie MIVD in een pand onder te brengen is financieel onvoldoende onderbouwd. De leiding is vooral bezig met reorganisatiemaatregelen. In eerdere publicaties heeft de Algemene Rekenkamer aangegeven dat het kabinet bij het korten op budgetten van uitvoeringsorganisaties hoort aan te geven welke dienstverlening nog wel en welke niet meer verwacht wordt. Het kabinet kan via een speciaal aanwijzingsbesluit een richtinggevende visie voor de AIVD ontwikkelen. In de uitwerking kunnen beleidsdoelen, prestaties en middelen in samenhang worden gebracht. De Tweede Kamer wordt aanbevolen een plaats te creeren waar politieke behandeling en controle op de AIVD als geheel samenkomen.

Reactie ministers en nawoord Algemene Rekenkamer

De minister van BZK reageert, mede namens de minister-president, positief op alle aanbevelingen. Hij stelt dat de gevolgen voor de operationele capaciteit door de reorganisatie van de AIVD uiterst beperkt zijn gebleven. Een integrale, meerjarige visie op de veiligheidsketen, waarbinnen de AIVD opereert, is in ontwikkeling. In haar nawoord wijst de Algemene Rekenkamer erop dat in de uitwerking opleiding, informatisering en permanente innovatie bij de AIVD een plaats verdienen.