18-05-2015

Scheidend KNAW-president breekt lans voor besturen in deeltijd

KNAW-president Hans Clevers brak in zijn laatste Jaarrede een lans voor ‘public service’ naar Angelsaksisch voorbeeld: wetenschappers combineren hun onderzoekswerk een aantal jaren met bestuurlijke taken. In Nederland domineren de beroepsbestuurders. Tijdens de bijeenkomst in het Trippenhuis werd José van Dijck geïnstalleerd als Clevers’ opvolger. Sir Paul Nurse, Nobelprijswinnaar en president van de Royal Society, was de gastspreker.

Wetenschappers besturen

Clevers zoomde in op de praktijk van het besturen van wetenschappelijke en andere organisaties: ‘Onze bestuurders zijn al lange tijd geen actieve beoefenaars meer van de professie die zij besturen, of hebben zelfs nooit op hun eigen werkvloer gestaan. In de Haagse discussies over het verdelen van de 275 miljoen euro van NWO binnen de topsectoren ontmoette ik niemand die de afgelopen tien jaar een NWO-grant had aangevraagd of beoordeeld.’

Na een uitstapje naar de praktijk in Angelsaksische landen wierp Hans Clevers de vraag op hoe Nederland meer wetenschap in zijn besturen kan brengen. Clevers: ‘Maak de beste wetenschappers duidelijk dat er “public service” van ze wordt verwacht. Een jaar of drie, vier in het bestuur. Lang genoeg om bestuurlijke uitdagingen te begrijpen en om impact te hebben. Kort genoeg om niet gelost te worden uit het peloton van actieve wetenschappers.’

Het schaarse wetenschappelijk onderzoek naar de betekenis van excellente wetenschappers aan het roer van universiteiten, onderstreept het belang van dergelijke public service, aldus Clevers.

Waar blijven de investeringen?

Clevers stond kort stil bij de in november verschenen Wetenschapsvisie 2025 van minister Bussemaker en staatssecretaris Dekker: ‘Op de meeste punten werd hun visie omarmd door de wetenschap. Maar ik kan niet nalaten op te merken hoezeer de KNAW het betreurt dat in het beleidsdocument zelfs niet de intentie wordt uitgesproken om te investeren in wetenschap, desnoods op termijn.’

‘Advising society on science’

Gastspreker dit jaar was Sir Paul Nurse, in 2001 onderscheiden met de Nobelprijs voor Geneeskunde en nu onder meer president van de Royal Society, de Britse zuster van de KNAW. Sir Paul verkende in zijn toespraak de wispelturige driehoeksverhouding tussen wetenschap, overheidsbeleid en samenleving. Aan de hand van drie onderwerpen – het klimaatdebat, genetische modificatie en de (on)voorspelbaarheid van aardbevingen – definieerde hij een aantal voorwaarden voor succesvolle interventies door de wetenschap. Sir Paul onderstreepte onder meer het belang van ongekleurde weergave van wetenschappelijke consensus – consensus die het resultaat moet zijn van zorgvuldige procedures en die vanaf een vroeg moment onderworpen moet zijn aan een maatschappelijke dialoog. De wetenschappelijke organisaties die de overheid adviseren, moeten een brede basis hebben, onafhankelijk en transparant zijn, en weten hoe wetenschap werkt.

Diversiteit, nieuwsgierigheid en dienstbaarheid

In haar inaugurele rede schetste de nieuwe KNAW-president, José van Dijck, drie thema’s die haar leidraad voor de komende jaren vormen: diversiteit, nieuwsgierigheid en dienstbaarheid. Van Dijck: ‘Diversiteit slaat op de heterogeniteit van alle disciplines – traditioneel en nieuw, theoretisch en toegepast, kwalitatief en kwantitatief – maar ook op de pluriformiteit van wetenschappers zelf.’ Onder de noemer ‘nieuwsgierigheid’ prees zij de opleving van de waardering voor het stellen van vragen, waarvan recent de Nationale Wetenschapsagenda getuigde. Nieuwsgierigheid is ook wat wetenschap verbindt met kunst, en daardoor de KNAW en De Jonge Akademie met de Akademie van Kunsten, aldus Van Dijck. Het derde thema, dienstbaarheid, lichtte zij als volgt toe: ‘Wetenschappers zijn er uiteraard voor de wetenschap, maar zijn altijd ook dienstbaar aan de samenleving, of het nu gaat om het oplossen van maatschappelijke vraagstukken of het bijdragen aan technologische innovatie.’