Compleet overzicht van de beroemde Nederlandse dijken
Compleet overzicht van de beroemde Nederlandse dijken
Nederland is vermaard om zijn waterwerken, maar een compleet overzicht van historische dijken is er niet. Daar komt nu verandering in.
Het voormalige Hanzestadje Hasselt in Overijssel wijst bezoekers met bordjes de weg naar zijn monumenten. Op de markt staat het zestiende-eeuwse voormalige raadhuis en net buiten het oude centrum staan kalkovens, die rond 1850 zijn gebouwd, en korenmolen De Zwaluw, die uit 1784 dateert. Maar
niets wijst naar de Stenendijk, hoewel dat toch een rijksmonument is. Aan het begin staat een verweerd ANWB-informatiebord uit de jaren zeventig, dat uitlegt dat de dijk een stenen zeewering is geweest die al voorkomt op de oudste kadasterkaart van 1822, maar dat hij veel ouder is. Hoe oud
precies, is onbekend.
Eengezinswoningen
Twee bewoners die op de dijk hun honden uitlaten, weten het ook niet. Ze zijn er wel trots op; een van hen is zelfs achter de dijk geboren. Waar nu eengezinswoningen uit de jaren zestig staan, lagen vroeger weilanden, met daarachter boerderijen op lage terpen. De dijk moest bescherming bieden
tegen overstromingen door de rivier het Zwarte Water en door de Zuiderzee.
De waterwering dankt haar naam en monumentenstatus aan de bakstenen versterking aan de buitenzijde. Rond 1558, toen de dijk voor het eerst werd vermeld, moeten de bewoners met de aanleg van de muur zijn begonnen.
Terwijl de smalle geasfalteerde weg op de dijk bijna kaarsrecht is, springt de muur aan de buitenzijde heen en weer. Dat heeft te maken met het feit dat de verschillende eigenaren van de aangrenzende weilanden ieder een eigen stuk muur moesten opmetselen en onderhouden. Hierdoor zijn ruim
vijftig vakken te onderscheiden die verschillen in hellinggraad, hoogte en metselwerk. Ook is nog te zien dat de muur ten minste twee keer is verhoogd.
Actie monumentenstatus
Sinds de Zuiderzee in 1932 is afgesloten, vervult de dijk niet langer de functie van zeewering. Maar de dijk speelt wel nog steeds een beschermende rol bij een eventuele overstroming van het Zwarte Water.
Nederland telt ruim 14.000 kilometer aan dijken, die soms al eeuwenoud zijn en altijd een karakteristiek element in het landschap vormen. Toch is de 800 meter lange Stenendijk een van de weinige die een rijksmonument is. Zelfs de Afsluitdijk heeft die status niet. Een paar jaar geleden is er
wel een actie geweest om de dijk alsnog de monumentenstatus te geven, maar de regering besloot dat niet te doen omdat zo'n status in de toekomst een belemmering zou kunnen zijn bij benodigde aanpassingen.
Cultureel erfgoed
De afgelopen jaren worden in het hele land zee- en rivierdijken verstevigd en verhoogd om te garanderen dat Nederland de komende vijftig jaar droge voeten houdt. Daarbij wordt soms vergeten dat dijken ook cultureel erfgoed zijn. Zo bestaat er geen compleet overzicht met daarin ook de
historische dijken die geen beschermende functie meer hebben. Het vorig jaar verschenen boek Dijken van Nederland van de landschapsarchitecten Eric-Jan Pleijster en Cees van der Veeken is te beschouwen als een eerste aanzet.
De volgende stap, die de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed wil zetten, is de ontwikkeling van een complete database. Niet om moderne ontwikkelingen tegen te houden, maar om ervoor te zorgen dat er rekening wordt gehouden met het verleden.
Plaggen
De oudste zichtbare dijken dateren uit de Middeleeuwen. Lang heeft men daarom ook gedacht dat toen pas de eerste dijken zijn gebouwd.
Tot in 1999 archeologen bij Peins in Friesland de meer dan 50 meter lange sporen vonden van een uit plaggen opgebouwd dijklichaam uit de eerste eeuw voor Christus. Met een breedte van 14 meter en een hoogte van 1 meter was de dijk vooral bedoeld om jonge aanplant op het achtergelegen akkerland
te beschermen.
In de Middeleeuwen ontstonden de eerste grote dijkwerken. De West-Friese Omringdijk, waarvan het begin rond 1200 ligt, slingert 126 kilometer lang door het landschap. Veel bochten zijn een gevolg van tussentijdse aanpassingen. De twee bochten bij Eenigenburg herinneren bijvoorbeeld aan een
doorbraak van de Zijp, waarschijnlijk in de zestiende eeuw. Het gat werd daarna gedicht door een nieuw stuk dijk te bouwen om de twee diepe kolken.
Stormvloed
Betonnen muurtjes rond Wolphaartsdijk, Scharendijke en Terneuzen wijzen op een praktische oplossing om de Zeeuwse dijken snel en goedkoop te verhogen. De zogeheten muraltmuren zijn vernoemd naar de ingenieur die ze na de stormvloed van 1906 ontwikkelde: R.R.L. de Muralt. Bij de Watersnoodramp
van 1953 bleken ze niet te voldoen. Enkele muraltmuren zijn bewaard gebleven en tot rijksmonument.
(Bron: elsevier.nl)