Van Leidse pelgrim tot Amerikaanse president

De Pilgrim Fathers woonden begin 17e eeuw in Leiden voordat ze in Amerika hun kolonie stichtten. Maar liefst negen Amerikaanse presidenten stammen van hen af. De universiteit speelde een belangrijke rol in het leven van de pelgrims.

Civiele huwelijk en Thanksgiving

De Leidse periode van de Pilgrim Fathers is een vormende episode voor hen geweest, meent de Amerikaanse historicus Jeremy Bangs, directeur van het Leiden American Pilgrim Museum. Hij deed uitvoerig onderzoek naar hun verblijf hier en schreef het vuistdikke boek boek Strangers and Pilgrims (2009). Zo introduceerde de groep in Amerika het civiele huwelijk, een constructie die rechtstreeks gebaseerd is op het Hollandse huwelijksrecht uit die tijd. Thanksgiving, het oogstfeest dat de pelgrims begonnen, is waarschijnlijk mede geinspireerd op het Leidse 3 october feest. En dat zijn lang niet de enige voorbeelden.

Tussen 1609 en 1630 woonden meer dan 500 leden van de pelgrimgroep in Leiden. Schilderij: 'The Embarcation of the Pilgrims' (1857) door Robert Walter Weir. Foto: Wikimedia

Waarom de groep naar Leiden vluchtte

De pelgrims woonden vlakbij de Pieterskerk. Een aantal van hen is in deze kerk begraven.

De groep Engelse puriteinse protestanten verbrak begin 17e eeuw de banden met de Engelse staatskerk omdat deze de reformatie niet juist zou interpreteren. Om te ontsnappen aan vervolging vluchtten ze naar Amsterdam en sloten zich aan bij Engelse vluchtelingen die daar al woonden. Maar om niet in bestaande schandalen binnen deze groep betrokken te worden, trokken de pelgrims in 1609 naar Leiden.

Universiteit bood kapel aan

De voormalige kerk is nog altijd in bezit van de universiteit en tegenwoordig is het een vleugel van het Bestuursbureau.

De universiteit stelde zich welwillend op, aldus Bangs. De pelgrims mochten gebruik maken van een kapel van de universiteit, de Faliede Bagijnenkerk aan het Rapenburg. De kapel deed doordeweeks dienst als schermschool, maar op zondag werd er niet geschermd dus mochten ze op deze dag er hun diensten houden.

Pelgrims leerden van theologische debatten

Twee prominente leden schreven zich in aan de universiteit. Voorganger John Robinson, voormalig docent theologie en decaan in Cambridge, volgde de theologische debatten. Hij raakte bevriend met belangrijke theologen als Johannes Polyander en Festus Hommius. In die jaren woedde er een explosief conflict tussen twee andere theologen: de strenge protestant Franciscus Gomarus en de minder stijle Jacobus Arminius. Hoewel Robinson de kant koos van Gomarus, was hij ook geinteresseerd in wat Jacobus Arminius te zeggen had. Bangs: `Robinson was een van de weinigen die bij beiden de toespraken bijwoonde.'

Plaquette op de Pieterskerk met namen van prominente pelgrims zoals John Robinson, Thomas Brewer, William Brewster en Thomas en Anne Blossom. Foto: Wikimedia.

Juridische bescherming

Titelpagina van een pamflet, gepubliceerd door William Brewster. Foto: Wikimedia.

Inschrijving bij de universiteit bood een belangrijk voordeel: juridische bescherming. Studenten vielen onder het universiteitsrecht en konden dus niet zomaar vervolgd worden door partijen buiten de universiteit. Hier maakte vooral Thomas Brewer, van wie ook bekend is dat hij Engelse les gaf aan studenten, gretig gebruik van. Hij runde samen met William Bradford de Pilgrim Press waar ze pamfletten en boeken maakten om de publieke opinie in Engeland te beinvloeden.

President Barack Obama is een verre nazaat van Elizabeth Blossom.

Negen presidenten stammen af van Leidse pilgrims

Het zou natuurlijk mooi zijn om te vertellen dat ook de voorouders van president Obama in Leiden hebben gestudeerd. Maar zij staan niet ingeschreven in het Album Studiosorum, het inschrijfboek van de universiteit. Genealogisch onderzoek wijst uit dat Barack Obama via zijn moederskant rechtstreeks afstamt van de Leidse pilgrimfamilie Blossom. Thomas en Anne Blossom hadden zes kinderen waaronder Thomas en Elizabeth. Obama is een verre nazaat van Elizabeth. En dat is niet het enige opzienbarende. De oud-presidenten George Bush senior en junior stammen af van de zoon Peter. Obama en Bush zijn dus verre neven van elkaar! Ook de presidenten Ulysses Grant, Calvin Coolidge, John Adams en John Quincy Adams, Zachary Taylor en Franklin Delano Roosevelt zijn nazaten van de Leidse Pilgrims.

Op reis met de pedel

De geschriften ondermijnden de Engelse staatskerk en Brewer werd op verzoek van de Engelse ambassadeur tijdelijk gevangen genomen. Maar hij kon niet vervolgd worden omdat hij onder het Leidse universiteitsrecht viel. De universiteit stelde een eigen onderzoek in en gaf die opdracht aan... Polyander, de vriend van Robinson. Bangs: `Brewer moest zich wel verantwoorden voor de Engelse koning. De pedel van de universiteit begeleidde hem op zijn reis naar de haven van Rotterdam om hem zo lang mogelijk te beschermen.'

Verdedigingswerken en anatomiekennis waarschijnlijk gebaseerd op Leidse colleges

Het anatomisch theater van de universiteit

Ook andere pelgrims volgen naar alle waarschijnlijk colleges aan de universiteit. Het kan haast niet anders, zo stelt Bangs, dat Myles Standish, de militaire adviseur van de pelgrims, colleges bijwoonde van Ludolf van Ceulen, die onder toezicht stonden van de beroemde legeringenieur Simon Stevin. Standish was later in Amerika verantwoordelijk voor het stadsplan en de verdedigingswerken rond het dorp in Plymouth en deze komen overeen met nieuwe ideeen van Stevin in die tijd. Pilgrimarts Samuel Fueller werd in Amerika bekend om zijn kennis van de anatomie. `Bangs: `Die kennis is waarschijnlijk mede gebaseerd op zijn bezoeken aan het anatomisch theater in Leiden waar lichamen ontleed werden.'

Pelgrims verlaten Leiden

Het leven in Leiden was zwaar voor textielarbeiders, het beroep van vele pelgrims. Bovendien dreigde er een hervatting van de oorlog tegen de Habsburgers en dit betekende veel meer Engelse bemoeienis met Nederland. Daarnaast konden de meesten niet helemaal aarden in de volgens hen losbandige Leidse samenleving. Daarom besloten velen in 1620 naar Amerika te vertrekken om daar hun eigen kolonie te stichten. In de Verenigde Staten worden ze gezien als de `founding fathers' van het moderne Amerika.

Voormalig president George Bush sr., bezoekt samen met koningin Beatrix de Pieterskerk in 1989. Foto: ANP

Bezoek president Bush

Lang niet alle pelgrims verlieten de stad. Robinson was van plan om zich later bij de groep aan te sluiten, maar stierf in 1625 in Leiden. Net als enkele andere pelgrims werd hij begraven in de Pieterskerk. De familie Blossom vertrok in 1629 naar Plymouth. Drie van hun kinderen zijn eveneens begraven in de Pieterskerk.

Lessen in vrijheid en tolerantie

President George Bush sr. refereerde hier aan toen op 17 juli 1989 Leiden bezocht en in dezelfde Pieterskerk een toespraak hield. `I am glad to be back with my cousins, because we fondly remember Aunt Abigail back there those many years ago.' Die opmerking werd met gelach beloond. Hierna merkte hij, iets serieuzer, op: `And it was here in Leiden that the Pilgrims came to escape persecution - to live, work, and worship in peace. In the shadow of the Pieterskerk, they found the freedom to witness God openly and without fear. (...) And it was from this place the Pilgrims set their course for a New World. In their search for liberty, they took with them lessons learned here of freedom and tolerance.'

(7 mei 2015 - LvP)

donderdag 7 mei 2015