Toespraak Koen Schuiling dodenherdenking

Toespraak Koen Schuiling, burgemeester van Den Helder, ter gelegenheid van de dodenherdenking op 4 mei 2015 aan de Prins Hendriklaan in Den Helder.

De schrijver Aart den Doolaard zei: "de eerste dode in een oorlog is het gezond verstand".

Wij zijn hier bijeen om de doden te gedenken van de Tweede Wereldoorlog. Mensen die in de strijd zijn gevallen of in kampen, in gevangenissen, willekeurig op straat, bij bombardementen of bij een fusillade in bossen of duinen. We denken aan de tallozen die vielen na de Tweede Wereldoorlog.
Vaak jonge mensen, die ver van huis hun leven lieten.

Het is vrede. Althans in ons land. "Ons gezond verstand" kan alle ruimte krijgen. Maar werkt het? Laten we het werken? Werkt het goed?

Ik schreef laatst: "gisteren bestaat niet in de geschiedenis". Daarop kreeg ik een brief. Een vrouw schreef me dat deze dagen voor haar de moeilijkste van het jaar zijn. Alles wat toen gebeurde komt weer boven. De beelden vervagen niet. Ze worden scherper en de pijn intenser. Het verleden
leeft nu. Niet alleen voor mensen die er toen bij waren. Hun kinderen begrijpen de trauma's van hun ouders nu beter. Dat inzicht - en de wetenschap dat moeizame relaties niet meer hersteld kunnen worden - trekt diepe sporen. Niet alleen decennia maar zelfs generaties later eist de oorlog zijn
tol. Dan laten we ons gezond verstand werken. Als dat toen en nu waar was en is, zal het toch niet anders zijn voor alle nabestaanden van hen die na de Tweede Wereldoorlog het leven lieten? Of bij andere onmenselijke gedragingen. Je huis, je haard, alles elders achter laten om hier asiel te
vragen. Welke sporen trekt dat in iemands leven?

En altijd gaat het weer om vrijheid. Vrijheid tegenover onderdrukking.

Vrijheid.

Vrijheid begint in je hoofd. Dat je kunt denken en vinden wat je wilt. Het gezonde verstand dat ruimte krijgt om te werken. Dan komt het doen. Dat je kunt doen of laten wat je wilt. Dat je kunt kiezen. Het is zinloos als er geen vrijheid van meningsuiting mee verbonden is. Want hoe kun je nu
een mening vormen in je hoofd als je niet kunt horen, lezen, schrijven, zingen, toneelspelen of tekenen wat je wilt?

Tekenen. We denken aan Parijs. Een pistool tegenover een potlood. Dat is wat al te rigoureus niet?

Maar haal het even dichterbij: wat voor zin heeft het als we wel met de mond belijden dat we voor vrijheid staan en intussen discrimineren, mensen uitsluiten, een etiket opplakken, zozeer in een keurslijf dwingen dat ze buigen tot ze zich naar ons beeld en gelijkenis gedragen? Wie denk je
eigenlijk dat je bent? Begrijp je dat de grens tussen tolerantie en arrogantie flinterdun is? Hoe oprecht beleef je vrijheid als je geen geduld hebt voor hen in wier hoofden dezer dagen de oorlog woedt? Hoeveel oog en oor heb je voor hen die zich nu in hun vrijheid zo beperkt weten door wat er
toen gebeurde? Zoals de vrouw die me de brief schreef? En hoeveel geduld hebben we voor wie nu bij oppervlakkige waarneming wel vrij zijn, maar die zich aan alle kanten gebonden weten? Zeker, we hebben veel vrijheid. Zelfs de keuze om onverdraagzaam te zijn naar hen die vaak in stilte om
vrijheid schreeuwen.

Vrijheid heb je om het beste in de mens naar boven te halen. Het is geen vrijbrief om te doen of laten wat je wilt. Want vrijheid schept ook verantwoordelijkheid. Je moet nadenken. Om andere mensen vrij te laten zijn of te maken, zelfs als dat dwars tegen je eigen opinie in gaat. Probeer het
maar eens, het valt niet mee. En toch moet dat om het hogere goed, de vrijheid, te bereiken voor iedereen. Niet die van jou maar van iedereen.

Vrijheid is een werkwoord. Het begint met nadenken. Keuzes maken. Met een helder doel voor ogen: de vrijheid vergroten. Die van een andere mens vergroten zelfs als je het niet met hem eens bent. En pal staan. Er zijn momenten waarop je compromisloos bent: als een ander in zijn vrijheid wordt
beperkt. Of gediscrimineerd wordt, of in zijn vrije meningsuiting wordt belemmerd. Waarom? Omdat het een andere mens niet tot volle wasdom laat komen. Omdat het beste niet uit ons naar boven kan komen. Omdat het uiteindelijk jou gaat raken: want als onvrijheid een ander kan raken, waarom dan
niet ook jou?

Vrijheid is niet iets van zeventig jaar geleden wat we nu herdenken. Het is van alle dag in het hier en nu al zijn de bedreigingen misschien nog groter dan toentertijd. Er gaat nogal wat intimiderend gedrag door de ether, via facebooks, twitters, in woord en gebaar. Er is nogal wat
onverdraagzaamheid. De kleine oorlog die we elke dag zelf maken.

Er is het geweld zoals in Parijs, Kopenhagen en het neerhalen van de MH17. Opdat we niet vergeten. Nee, de politieman te Parijs, de tekenaars hebben een gezicht. En als we onze doden ophalen, zoals bij de MH17, doen we alles om ze weer een naam te geven. In naam van de vrijheid. In naam van
onze medemenselijkheid. Laten we ze niet vergeten. En laten we ons gezond verstand werken. Begrijpen dat er altijd mensen zijn geweest die vrijheid misbruiken om angst te zaaien. Verwarring te stichten. Tegenstellingen tussen mensen op te poken. Dan moeten we pal staan. Niet terugdeinzen of
verward raken. En ook niet ons verschuilen achter het grote gebaar om intussen onszelf te verliezen. Ik bedoel, vrijheid begint met een klein gebaar en dat kun je elke dag zelf maken.

Vrijheid is een universele waarde. Iedereen heeft er recht op. Daarom ben ik ook dankbaar dat de grote moslimgemeenschap in Den Helder hier vandaag bloemen legt. "Je ne suis pas Charlie", "ik ben niet Charlie", zeggen ze. En velen met hen. Maar als onze overtuiging, ons geloof, misbruikt wordt
om in naam van .... de vrijheid te bedreigen staan wij pal en laten we zien wie we zijn en waar we voor staan. Vandaag jij, morgen ik. Wij blijven niet staan aan de kant van de weg. Wij maken hier en nu dit kleine gebaar. Samen voor vrijheid.

"De eerste dode in een oorlog is het gezond verstand".... Zeker, maar ook zonder oorlog vraag je je af waar sommige mensen hun verstand hebben verloren. Vrij te kunnen zijn is een keuze die we elke dag weer bewust moeten maken en vorm moeten geven. Een keuze waar we bij stil moeten staan.

Een bevoorrechte keuze waarbij we in diepe dankbaarheid hen gedenken die daarbij het hoogste offer brachten.

maandag 4 mei 2015