Suiker: de tabak voorbij?

23 april 2015 | NIEUWSBERICHT

Naar verluidt beet Margareth Chan, directeur generaal van de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO), onlangs Nestle's CEO Paul Bulcke toe: "If you don't change, you're going to be the next tobacco company". Dat deed ze naar aanleiding van het recente WHO-rapport Sugars intake for adults and children. Wat bedoelde ze daarmee?

Het WHO-rapport stelt dat er voldoende bewijs is dat de wereld te veel `vrije' suikers eet. Overmatige consumptie van die vrije suikers leidt tot overgewicht en tandbederf. Overgewicht is een van de belangrijkste risicofactoren voor de meest voorkomende niet overdraagbare ziekten (kanker, suikerziekte, hart- en vaatziekten). Tandbederf is wereldwijd een enorm probleem, dat 5-10 procent van de budgetten voor gezondheidszorg opeist.

44 kilo suiker per jaar

Vrije suikers zijn korte-keten-koolhydraten, die zoet smaken en een snelle en sterke stijging van de glucoseconcentratie in het bloed veroorzaken. Tafelsuiker (sucrose) is een goed voorbeeld, maar er zijn nog heel veel meer soorten korte-keten-koolhydraten. In het Verenigd Koninkrijk is de inname van suikers in 200 jaar gestegen van 7 kg naar 40 tot 70 kg per persoon per jaar. In de Verenigde Staten is de toestand al niet veel beter: daar wordt tussen de 35 en 70 kg per jaar geconsumeerd. Ter verduidelijking; dat zijn 24-47 theelepels per dag. 13 procent van de Amerikanen krijgt meer dan 25 procent van hun dagelijkse calorieen binnen als vrije suiker. Bij kinderen bedraagt dat percentage soms zelfs meer dan 50 procent.

Voor Nederland vond ik een niet veel gunstiger hoeveelheid: 44 kg per persoon per jaar tussen 2007 en 2010.

Bewerkt voedsel

U doet al die suiker natuurlijk niet zelf in uw koffie. In 70 tot 80 procent (!) van het industrieel bewerkte voedsel zitten suikers verwerkt. Frisdranken (en fruitsappen!) zijn een zeer belangrijke bron, maar ook aan tomatensaus, satesaus, bewerkt vlees, brood, beschuit, kortom aan het overgrote deel van alle bewerkte producten die wij aangeboden krijgen, wordt (soms een grote hoeveelheid) suiker toegevoegd. Omdat we veel bewerkte producten consumeren krijgen we onbewust enorme hoeveelheden suikers binnen.

Suiker is verslavend

Suikers dienen als conserveermiddel, maar het zijn in de eerste plaats smaakmakers. Wij vinden suiker heel lekker. Die voorkeur voor suiker heeft zich in de loop van miljoenen jaren sterk ontwikkeld. Onze hersenen gebruiken glucose als belangrijkste brandstof. Consumptie van vrije suikers geeft zoals gezegd een sterke stijging van de glucoseconcentratie in het bloed. Dat is dus gunstig voor de hersenen. Vrije suiker komt in de natuur echter nauwelijks voor. Alleen honing bevat grote hoeveelheden vrije suikers, maar dat was slechts sporadisch beschikbaar voor onze voorouders. Fruit bevat ook suikers, maar die zijn verpakt in vezels en daarom minder gemakkelijk verteerbaar. De evolutie heeft ons een krachtige voorkeur voor zoet meegegeven: we aten alle suiker die we konden krijgen, teneinde onze hersenen van voldoende brandstof te voorzien. Er zijn zelfs aanwijzingen dat snelle stijging van de concentratie glucose in het bloed na inname van suikers effecten heeft die vergelijkbaar zijn met die van verslavende middelen als tabak en cocaine. Producten met suiker verkopen dus goed.

Inspanning van voedingsindustrie

Het eerder genoemde WHO-rapport stelt dat er sterke aanwijzingen zijn dat beperking van de inname van vrije suikers tot minder dan 10 procent van de totale energie-inname (minder dan ongeveer 20 kg per persoon per jaar) significant zal bijdragen aan de bestrijding van de epidemie van overgewicht, de daarmee sterk geassocieerde niet overdraagbare ziekten en tandbederf. Het suggereert zelfs dat dat percentage terug moet naar minder dan 5 procent. Dat zal een belangrijke inspanning van de voedingsindustrie vergen.

Zoetstoffen omstreden

Bovendien is de verwachting dat vermindering van het suikergehalte van voedings- en genotmiddelen de verkoop niet zal stimuleren. Vervanging van suiker door zoetstoffen is zeker niet onomstreden. Recentelijk suggereerde een belangrijk artikel in het vooraanstaande tijdschrift Nature dat zoetstoffen onze darmbacterien dusdanig veranderen dat dat niet goed is voor onze stofwisseling. Er zijn ook wel aanwijzingen dat het gebruik van `light' frisdranken de kans op suikerziekte verhoogt.

Alles bij elkaar dus een niet geringe uitdaging voor de voedingsindustrie. Maar ze zal wel moeten. Het is niet ondenkbaar dat mensen met zwaar overgewicht, met het WHO rapport in de hand, de voedingsindustrie bij de rechter ter verantwoording zullen roepen als er niet op korte termijn iets aan het suikergehalte van haar producten wordt gedaan. Suiker, suggereert Margareth Chan, is de nieuwe tabak. Het heeft verslavende effecten en aantoonbaar slechte gevolgen voor de gezondheid indien geconsumeerd in onverantwoorde hoeveelheden.

Hanno Pijl is internist en hoogleraar in het vakgebied diabetes en overgewicht

WHO, Guideline sugars intake for adults and children, 2015

James J Nicolantonio and Sean C Lucan, `The wrong white crystal: not salt but sugar as etiological in hypertension and cardiometabolic disease', Open Heart 2014