Waar komt Koningsdag vandaan en in hoeverre verschilt de stijl van koning Willem-Alexander van die van prinses Beatrix? Henk te Velde, hoogleraar Vaderlandse geschiedenis, aan het woord over Koningsdag.

1. Waar komt Koninginnedag vandaan?

Koning Willem-Alexander

'Koninginnedag ontstond aan het einde van de negentiende eeuw', aldus Te Velde. `Het begon als een lokaal feest op de verjaardag van koningin Wilhelmina, op 31 augustus, met onder meer volksspelen. Het was een initiatief van notabelen ter versterking van de nationale eenheid. Toen Wilhelmina's dochter Juliana koningin werd, stelde zij het defile in, waarbij het volk langs Paleis Soestdijk liep om de familie te feliciteren. Koninginnedag kreeg een centraal element. Maar lokaal is het nog steeds: elke gemeente kiest haar eigen invulling. Dit lokale ontstaan is bijzonder. In andere landen ontstonden nationale feestdagen soms na een politieke gebeurtenis. Zo vieren Fransen met quatorze juillet het begin van de revolutie in 1789. Nederland is een 'nationaal' land, niet zo'n politiek land.'

2. In hoeverre verschilt de stijl van Willem-Alexander van die van zijn moeder?

'Willem-Alexander borduurt voort op de stijl van prinses Beatrix. Wilhelmina deed persoonlijk niks aan Koninginnedag, Juliana kwam met het defile, en Beatrix ging met haar familie op bezoek in het land. Willem-Alexander doet dat ook, maar wel beperkt zich tot een plaats, Dordrecht dit jaar. In bredere zin hield Beatrix zich meer bezig met de staatsrechtelijke kant van het koningschap, zoals de kabinetsformatie. Willem-Alexander is meer gericht op een maatschappelijke rol. Hij wil een verbindende factor zijn in de maatschappij. Maxima speelt hierbij een evidente rol.'

3. Helpt Koningsdag de onderlinge verbondenheid van het volk versterken?

Prof.dr. Henk te Velde

'Willem-Alexander ziet een duidelijke opdracht in het tot stand brengen van deze verbinding. Maar je moet het effect van een koning niet overschatten. Hooguit 20 procent van de Nederlanders is fervent orangist, de groep Republikeinen is kleiner, en de rest zit ertussenin. Die laatste groep staat open voor Koningsdag. Als ze zelf vorm kunnen geven aan een leuk feestje, is de sympathie groot. En als koningsdag hiervoor de aanleiding is, dan willen ze best meedoen.'

4. Hoe vindt u dat Willem-Alexander het tot nu toe doet?

'Op dit moment lijkt er geen vuiltje aan de lucht te zijn. Maar omdat zijn functie nauw verbonden is aan zijn populariteit, kan dat snel veranderen. Populariteit kan vlug oplopen maar ook weer vlug verdwijnen. Het risico is dat Willem-Alexander door zijn populariteit het gevoel krijgt dat hij zich veel kan permitteren. Denk aan de vakantiehuizen die hij liet bouwen. Ook is het lastig dat hij aan de ene kant populair wil zijn en aan de andere kant zijn priveleven wil afschermen.'

Band universiteit met koningshuis

De Universiteit Leiden heeft een bijzondere band met het koningshuis: de troonopvolgers plegen in Leiden te studeren en krijgen specifieke begeleiding van hoogleraren ter voorbereiding op het koningsschap. De koninginnen Juliana en Beatrix ontvingen een eredoctoraat van de Leidse universiteit. Op de dies natalis stuurt de Universiteit Leiden sinds jaar en dag een telegram (tegenwoordig een equivalent daarvan) om haar verjaardag te melden, en krijgt daarop als antwoord een felicitatie. Emeritus-hoogleraar geschiedenis Cees Fasseur schreef de tweedelige biografie van | Wilhelmina en een monografie over het huwelijk van Juliana en Bernhard. Hij kreeg daartoe exclusief toegang tot de koninklijke archieven.

(23 april 2015 - CR/CH)