De invloedrijke grootmoefti van Egypte, dr. Shawki Allam, maakt een toer door Europa om het gematigde gezicht van de islam te laten zien. Op 20 april deed de rechtsgeleerde de Leidse universiteit aan om bijzondere Arabische manuscripten te bekijken en kennis te nemen van het Leidse onderzoek.

Antiek koranfragment

Shawki Allam - die geen Engels spreekt maar steeds werd bijgestaan door een tolk - was onder de indruk van de manuscripten die voor hem ter bezichtiging klaarlagen. Waaronder een fragment uit de koran uit de 8e eeuw, ongeveer honderd jaar na het overlijden van de profeet Mohammed, aartsvader van de islam. Ook toonde hij zich verbaasd en verheugd over de diepgang van het Leidse onderzoek. `Ik verwachtte dat dat zich richtte op de grote lijnen maar ik weet nu dat het gaat om onderzoek naar details, wat tot grote wetenschappelijke diepgang leidt.'

De grootmoefti krijgt van hoogleraar Arabisch Petra Sijpesteijn uitleg over een oud Arabisch manuscript. Tussen hen in de Egyptische ambassadeur.

De grootmoefti krijgt van hoogleraar Arabisch Petra Sijpesteijn uitleg over een oud Arabisch manuscript. Tussen hen in de Egyptische ambassadeur.

Al-Azhar-universiteit

De bescheiden optredende grootmoefti werd welkom geheten door twee gastheren en een gastvrouw: Wim van den Doel, decaan Geesteswetenschappen, Petra Sijpesteijn, directeur Leiden University Centre for the Study of Islam and Society, en Kurt de Belder, directeur Universitaire Bibliotheken Leiden. Van den Doel gaf in vogelvlucht een beeld van de Universiteit Leiden, `de oudste universiteit van Nederland', maar voegde daaraan toe dat `de leeftijd van onze universiteit natuurlijk in het niet valt bij die van uw instelling'. Shawki Allam is nauw verbonden aan de Al-Azhar-universiteit in de Egyptische hoofdstad Cairo, die in de 10^e eeuw is gesticht. Met Petra Sijpesteijn sprak de grootmoefti in de pauze in het Egyptische dialect over zijn eigen werk en over manuscripten en boeken. Sijpesteijn: `Ik vond hem bijzonder open en toegankelijk.'

Relatie tussen theologie en dagelijks leven

Grootmoefti ging inhoudelijk in op enkele van de acht wetenschappers (waaronder ook promovendi en studenten) die kort hun onderzoek hadden gepresenteerd. In het bijzonder refereerde hij aan Hayat Ahlili's promotieonderzoek naar de inscripties op eeuwenoude amuletten van papyrus en papier. Shawki Allam was onder de indruk van het thema van dit onderzoek: de relatie de dagelijkse, menselijke beslommeringen en theoretische en literaire verhandelingen. Ook reageerde hij op jurist Jan-Willem Otto die de invloed van de sharia op het rechtssysteem in twaalf islamitische landen onderzoekt en vergelijkt: `Ik denk dat de sharia heel goed de basis van een rechtssysteem kan zijn.'

Geen ruimte voor discussie

Fragment uit de koran, stammend uit de 8e eeuw.

Fragment uit de koran, stammend uit de 8e eeuw.

Helaas was er geen ruimte voor discussie, tot teleurstelling van de islamspecialisten prof. Maurits Berger en dr. Nico Kaptein. Berger: `Ik heb begrepen dat er wijzigingen komen in het onderwijsprogramma van de Al-Azhar-universiteit. Ik had willen vragen naar het hoe en waarom van die veranderingen.' Kaptein had een paar studenten meegenomen naar de conferentiezaal van de Universiteitsbibliotheek en met hun vragen voorbereid. `Bijvoorbeeld hoe Shawki Allam opereert ten aanzien van de scherpe tegenstelling tussen de soennieten en sjiieten. Kan hij daar iets aan doen?' Soennieten en sjiieten zijn twee richtingen in de islam. De laatste jaren speelt de tegenstelling tussen deze richtingen een steeds grotere rol in gewapende conflicten.

Vergelijkbaar met de paus

De grootmoefti van Egypte is buitengewoon invloedrijk, ook ver buiten Egypte. `Je kunt zijn invloed vergelijken met die van de paus', zegt Kaptein. `Dat komt door de verbondenheid met de Al-Azhar-universiteit die veel status heeft in de islamitische wereld. Van oudsher komen er talloze islamgeleerden uit allerlei windstreken naartoe. Ook heeft de grootmoefti toegang tot de president van Egypte.' De door wetenschappers van de universiteit gekozen grootmoefti laat vanuit islamitisch oogpunt zijn licht schijnen over allerlei terreinen, waaronder de economie. Maar zijn macht is niet absoluut. Zo kan hij zich uitspreken over de doodvonnissen die in Egypte nogal royaal worden geveld, maar die uitspraak is niet bindend. Wel is zijn oordeel van groot belang voor de zienswijze van moslims.

Petra Sijpesteijn legt uit wie bij de Universiteit Leiden wat bestudeert op islamitisch gebied. Links naast de moefti diens tolk.

Petra Sijpesteijn legt uit wie bij de Universiteit Leiden wat bestudeert op islamitisch gebied. Links naast de moefti diens tolk.

Charlie Hebdo en open brief

Na de moord op de medewerkers van het Franse satirisch weekblad Charlie Hebdo waarschuwde Shawki Allam de redactie voor de reacties op het nummer dat snel daarna werd uitgebracht. Hij sprak zich niet uit tegen de westerse vrijheid van meningsuiting, wel wees hij op het risico van het diep kwetsen van moslims. Op 19 september 2014 was de grootmoefti een van de ondertekenaars van een open brief van 126 islamitische geleerden en juristen wereldwijd aan de Irakees Abu Bakr Al Baghdadi. Die had zich twee maanden daarvoor laten uitroepen tot kalief van de Islamitische Staat (IS). De essentie van de open brief was de verwerping van het afwijzen van `anders-denkende' moslims. Zoals IS doet. Onlangs keerde de grootmoefti zich door middel van een fatwa (juridisch advies) ook tegen het vernietigen van antiquiteiten door IS.

Op 21 april ontvouwt Shawki Allam zijn visie op IS, de Islamitische Staat, bij de Universiteit Utrecht.