De Nederlandse samenleving wordt steeds diverser, en de wet loopt hierop soms flink achter. Hechte vriendschappen, donorouders, pleegkinderen en vele soorten alleenstaanden - ons burgerlijk wetboek en het erfrecht zijn er niet genoeg op ingesteld. Vandaag roept Boris van der Ham, voorzitter van het Humanistisch Verbond, in een opiniestuk in het NRC Handelsblad de regering en de Tweede Kamer op de wetgeving te moderniseren.

Het Humanistisch Verbond - de organisatie die atheisten, humanisten, agnosten en vrijzinnigen verenigt - constateert dat de groep zogenaamde 'singles' de afgelopen jaren fors zal groeien. Hoewel zij worden omschreven als 'alleenstaanden', zijn ze in de praktijk vaak helemaal niet 'alleen'. Ze delen hun leven naast familie, ook met buren, vrienden en vriendengroepen. Maar voor hen is het dikwijls erg lastig om zowel zorg als nalatenschap te regelen.

Ook in familiaire relaties schiet de wet tekort. Zo kunnen meerdere samenwonende broers en zussen lastig iets voor elkaar op papier zetten over het gezamenlijk bewoonde huis, omdat ze alleen in koppels een contract met elkaar mogen aangaan; bij een donorvader is het probleem dat hij formeel geen ouder is, maar dat er in de praktijk steeds vaker toch een sociale vader-kind relatie is. Het kind wordt voor de erfbelasting echter aangeslagen als een vreemde; bij een pleegkind moet de pleegouder minimaal vijf jaar voor een kind hebben gezorgd, onder de leeftijd van eenentwintig, om het als 'eigen' kind te mogen laten erven. Maar wat als de band tussen pleegouder en kind zich buiten deze jaareisen ontwikkelt?

Boris van der Ham: "In al deze gevallen is de principiele vraag gerechtvaardigd met welk recht de overheid zoveel eisen stelt. Mensen moeten zelf kunnen bepalen welke relaties hen dierbaar zijn en dat ook kunnen uitdrukken in hun nalatenschap. Door de huidige regels voor erfbelasting wordt geen recht gedaan aan de verbintenissen die mensen met elkaar kunnen hebben."

Om de grote waaier aan sociale verbanden recht te doen stelt het Humanistisch Verbond twee zaken voor:

- Pas de erfbelasting aan. Ieder individu moet via het testament meerdere verbintenissen kunnen aanwijzen die voor het 'gezinstarief' mogen erven.

- Creeer in het burgerlijk wetboek een nieuwe verbintenisvorm. Naast het huwelijk, het geregistreerd partnerschap, en het samenlevingscontract, moet 'de geregistreerde verbintenis' mogelijk worden. Daarin kunnen mensen wederzijdse rechten, plichten en zorg vastleggen tussen henzelf en (meerdere) vrienden. Deze constructie is ook de sleutel tot het oplossen van de knelpunten in de genoemde alternatieve familiaire verbanden.

Het Humanistisch Verbond constateert dat de staatscommissie 'Herijking ouderschap' op dit moment broedt op de vraagstukken rond modern ouderschap. Tegelijkertijd zal er de komende maanden druk worden gesproken over de hervorming van het belastingstelsel. Van der Ham: "Beide discussies bieden een uitstekende gelegenheid om zowel de erfbelasting als het burgerlijk wetboek aan te passen. De samenleving heeft behoefte aan erkenning van de diversiteit aan verbintenissen: cultureel en sociaal, juridisch en fiscaal."