Nieuwe aanwinst voor Mauritshuis

Vriendenstichting verwerft één van de vroegste zelfstandige bloemstillevens voor museum

Den Haag, 16 april 2014 - Het Mauritshuis is vanaf vandaag een bijzonder bloemstilleven rijker: Narcissen, maagdenpalm en viooltjes in een kan (c.1562) van de Duitse schilder Ludger tom Ring II (1522-1584). Het museum heeft het schilderij in langdurig bruikleen gekregen van de Stichting Vrienden van het Mauritshuis, die het onlangs op een veiling in New York kocht. Het paneeltje is een ongewoon vroeg voorbeeld van een zelfstandig bloemstilleven en is daarmee uiterst zeldzaam.

Emilie Gordenker, directeur Mauritshuis: “Een vroeg zestiende-eeuws geschilderd bloemstilleven zoals deze aanwinst was nog niet aanwezig in het Mauritshuis of in een andere Nederlandse openbare verzameling. Het Mauritshuis had daarom al lang de wens om een dergelijk schilderij aan de verzameling toe te voegen. Bovendien was van Ludger tom Ring tot vandaag geen enkel werk vertegenwoordigd in een Nederlandse collectie. Wij zijn onze Vrienden ongelofelijk dankbaar dat zij dit werk voor ons verworven hebben.”

Een bijzonder vroeg boeketje

Zelfstandige bloemstillevens kwamen vóór 1600 nauwelijks voor. Boeketten verschenen tot dan hooguit als onderdeel van een groter geheel, bijvoorbeeld bij een voorstelling van Maria. Als het eerste zelfstandige bloemstilleven wordt vaak een schilderij van Hans Memling genoemd, maar dit boeket uit omstreeks 1485-1490 is op de achterzijde van een mansportret geschilderd. Oorspronkelijk was dat portret onderdeel van een tweeluik met Maria, zodat het bloemstilleven alleen in gesloten toestand was te zien.

Na 1600 werden bloemen populair als een zelfstandig onderwerp voor schilderijen. Kunstenaars als Jan Brueghel I en Ambrosius Bosschaert I gingen toen ongeveer tegelijkertijd bloemstillevens schilderen. Ludger tom Ring liep daar zo’n veertig jaar op vooruit. Hij was dus een eenzame pionier, van wie we naast de aanwinst nog zes andere geschilderde bloemstillevens kennen, alle in buitenlandse verzamelingen.

Om met zekerheid vast te stellen welke bloemen op het schilderij staan afgebeeld, heeft de Hortus botanicus in Leiden samen met Eric Breed (kenner van bolgewassen) de afbeelding bestudeerd. Zo weten we dat in de hoge schenkkan een boeket staat met narcissen, maagdenpalm en viooltjes. Op tafel liggen een los viooltje, bloemen van de maagdenpalm en een takje wijnruit. Oorspronkelijk was de maagdenpalm blauwpaars, maar het pigment smalt verloor in de loop der eeuwen zijn kleur. Dit proces komt ook voor bij de andere bloemstillevens van Tom Ring. De kan van wit geglazuurd aardewerk is versierd met goudkleurige ornamenten. Op de buik schilderde Ludger tom Ring zijn signatuur, waarvan alleen de letters ‘LV [. . . .] RIN[G]’ nog leesbaar zijn.

Ludger tom Ring (1522-1584)

Ludger tom Ring was de jongste telg van de kunstenaarsfamilie Ring uit Münster en maakte vooral portretten en bloemstillevens. Het voorvoegsel ‘tom’ dat de familie gebruikte, betekent zoiets als ‘aan of bij de ring’. Ludger leerde het vak van zijn vader en reisde enige tijd door Holland, Vlaanderen en Engeland. In 1569 vestigde hij zich in Braunschweig in Duitsland waar hij tot zijn dood bleef. De prominente signatuur op de aanwinst maakt duidelijk dat Ludger tom Ring zich profileerde als een echte renaissancekunstenaar met een groot zelfbewustzijn. Hij schilderde als een van de vroegste Duitse kunstenaars een zelfportret.

Belang van de aanwinst

Het Mauritshuis heeft een uitzonderlijk mooie selectie Hollandse en Vlaamse bloemstillevens, die een goed overzicht geeft van de ontwikkeling van het genre. Het schilderij van Tom Ring vormt een aantrekkelijke inleiding op de stillevens uit het eerste kwart van de zeventiende eeuw door eerder genoemde schilders als Jan Brueghel I en Ambrosius Bosschaert I. In vergelijking met het bescheiden bloemstilleven van Tom Ring zijn die composities veel ambitieuzer. Ze tonen meer bloemen, meer vreemde soorten en er zijn soorten gecombineerd die in werkelijkheid niet tegelijkertijd bloeien. Daarmee laten deze schilderijen iets zien dat in werkelijkheid niet kan bestaan en overtreffen ze als het ware de natuur. De planten op de aanwinst zijn echter allemaal voorjaarsbloeiers. Ludger tom Ring lijkt een echt bestaand boeketje te hebben geschilderd en schiep zo een bosje lentebloemen waar we het hele jaar door van kunnen genieten.

Stichting Vrienden van het Mauritshuis

De aanwinst is voor het Mauritshuis verworven door de Stichting Vrienden van het Mauritshuis. Het Mauritshuis is voor een belangrijk deel afhankelijk van particuliere steun. De Vrienden van het Mauritshuis leveren hier een aanzienlijke bijdrage aan. Zo heeft het Mauritshuis in de loop der jaren met de steun van de Vrienden enkele unieke werken kunnen verwerven, waaronder Rembrandts Portret van een oude man en Stilleven met kazen, amandelen en krakelingen van Clara Peeters. Daarnaast financieren de Vrienden bijzondere tentoonstellingen.