In de Eerste Kamer vonden op dinsdag 14 april de Algemene Europese Beschouwingen met minister Koenders (Buitenlandse Zaken) plaats. In dit jaarlijks terugkerend debat wordt gesproken over diverse Europese onderwerpen. Dit jaar werd er met name ingegaan op de Staat van de Europese Unie 2015 die minister Koenders op 23 februari 2015 naar het parlement stuurde: 'Een democratische en concurrerende Unie die werkt voor alle burgers'. Ook werd er gesproken over de ontwikkelingen in Oekraine en het Midden-Oosten en over de toekomst van Europese integratie.

Het debat is na de eerste termijn aan de kant van de Kamer geschorst, wegens persoonlijke omstandigheden van de minister van Buitenlandse Zaken. Op maandagavond 1 juni 2015 wordt het debat hervat.

Sterk Europa is in het nationale belang

Senator Van der Linden (CDA) betoogde dat de positie van Nederland in de wereld primair via de Europese Unie loopt. De Europese en Nederlandse positie in de wereld is echter veranderd. Meer dan ooit moet aandacht worden besteed aan het beschermen van vrede en veiligheid. Van der Linden betoogde dat zijn fractie toejuicht dat de nieuwe Europese Commissie politieker dan ooit is. Ook het Europees Parlement heeft aan politiek gewicht gewonnen. Hij vroeg of de minister beaamt dat Europa voor de keuze staat tussen verdergaande integratie of groeiende irrelevantie op het wereldtoneel. De senator merkte op dat de oorlog in Oost-Oekraine tot een diepe vertrouwensbreuk tussen de EU en Rusland heeft geleid. Hij vroeg in hoeverre de Europese lidstaten een gesloten front vormen en wat de rol van Mogherini is. Van der Linden: "De EU kan onmogelijk een veiligheidsstrategie ontwikkelen voor het hele continent zonder daarin Rusland te betrekken." In dit kader vroeg hij in hoeverre de expertise van de Raad van Europa voldoende wordt benut. Hij merkte op dat er een analyse ontbreekt van de oorzaken van het tekortschieten van het nabuurschapsbeleid. Ook moet het beleid ten aanzien van opkomende machten zoals China worden herzien. Verder moet de EU volgens de senator het VK niet tegen elke prijs aan boord willen houden.

Daadkracht als laatste redmiddel

Senator De Graaf (VVD) betoogde dat daadkracht het laatste redmiddel is om het vertrouwen in de EU te herwinnen en om daarmee uit te stijgen boven discussies over meer of minder Europa, Noord en Zuid, Oost en West, Grexit en Brexit. Dit alles volgens het adagium 'Europees wat moet, nationaal wat kan' en het nakomen van gemaakte afspraken. De VVD-fractie ziet in dit verband met zorg en verontwaardigheid de toegeeflijkheid van de Europese Commissie in de richting van Frankrijk. De Graaf vroeg ook waarom in de onderhandelingen over het Transatlantic Trade & Investment Partnership de Europese gezondheids-, sociale-, milieu- en gegevensbeschermingsstandaarden niet tot norm worden verheven. De Graaf betoogde ook dat er voor de grensregio's in Noord- en Oost Nederland oplossingen nodig zijn op ministerieel niveau. Verder vroeg de senator of er een mogelijkheid is dat het cooeperatie- en verificatiemechanisme wordt gecombineerd met het rechtsstaatmechanisme. De Graaf betoogde ook dat de EU als eenheid moet opereren om het migratieprobleem aan te pakken. Tot slot vroeg de senator of de regering de EU als economische gemeenschap zonder verdergaande politieke inbedding houdbaar acht.

EU-kritische geluiden

Senator Faber-Van de Klashorst (PVV) betoogde dat de EU als een verstikkende deken over Europa ligt. Volgens de senator wordt de Europese agenda stap voor stap uitgerold, tot er geen weg terug meer is. Faber van de Klashorst: "EU-kritische geluiden worden gedemoniseerd en geridiculiseerd." Nederland is volgens de senator al jaren de grootste netto betaler aan de EU. Volgens de senator kan het vertrouwen van burgers worden teruggewonnen als zij zich kunnen uitspreken in een referendum. Een zorgwekkende ontwikkeling is de toenemende invloed van de islam op Europa, aldus Faber-van de Klashorst. Zij stelde dat de islam wars is van vrijheid en democratie en vroeg of de minister zicht heeft op de financiering van moskeeen in Europa en in Nederland. De senator bepleitte dat Turkije in geen enkel geval toetreedt tot de EU. Ook moet de EU stoppen met haar pro-immigratie beleid en het verlenen van financiele steun aan de Palestijnse gebieden. Volgens Faber-van de Klashorst brengt de EU voor Nederland alleen verlies aan soevereiniteit en verlies aan politieke onafhankelijkheid.

Meerwaarde toevoegen

Senator De Vries (PvdA) stelde dat er ingrijpende maatregelen zijn getroffen om de financiele discipline in het Eurogebied te bevorderen, maar dat de zorgen niet weg zijn. Zo kan de crisis in Griekenland elk moment tot een dramatische afloop leiden. Volgens De Vries is het initiatief van de Europese Commissie om tot betere regulering te komen een belangrijke maar kleine stap om meer waardering bij burgers te krijgen. Steun voor de EU wordt geholpen door goede voorlichting, maar draait vooral om het toevoegen van evidente meerwaarde. De Vries vroeg onder andere naar het vrij verkeer van werknemers en de belemmerende werking van banknamen in IBAN-codes. Hij stelde dat burgers in veel zaken een meer voortvarende EU willen zien: het bestrijden van werkloosheid, privacy bescherming, het bevorderen van vrede en veiligheid en het bestrijden van georganiseerde criminaliteit. De senator vroeg of dit laatste onderwerp ook op de agenda staat van het EU-voorzitterschap in 2016. Volgens de Vries moet er voorzichtig en worden omgegaan met de onderhandelingen over het TTIP-verdrag. Tot slot vroeg hij naar de Nederlandse inbreng in de VN-conferentie Financing for Development in Addis Abbeda.

Democratische legitimiteit

Senator Elzinga (SP) vroeg hoe de minister de risico's van/de kans op een Grexit of Brexit beoordeelt. Omdat de meeste vergaderingen en beleidsdocumenten van de Raad besloten zijn, kan het grote publiek niet goed controleren wat er gebeurt. Hij vroeg waarom het kabinet zich niet hard maakt voor publieke toegang tot Limite-documenten. Volgens Elzinga is er een voortdurend tekort aan economische vraag in Europa. Belangrijker dan de vraag of verdere liberalisering veel groei oplevert is wat de consequenties zijn voor de verdeling en voor sturing op sociaal beleidsvlak. Elzinga: "Als het de EU al niet lukt een Europese regering te vormen met democratische legitimiteit, dan is democratische controle op een interne markt voor de VS en de EU helemaal een utopie." Hij vroeg waarom Nederland onder het TTIP-verdrag sociale diensten wil liberaliseren en geen uitzonderingen vraagt op het gebied van nationale markttoegang. Elzinga vroeg ook of nieuwe regelgeving buiten het bereik van TTIP valt en of nationale investeerders niet middels arbitrage in TTIP de nationale rechter mogen passeren. Tot slot vroeg hij of Nederland actief gaat meewerken aan de internationale aanpak van belastingontwijking.

Positiever en overtuigender verhaal

Senator Backer (D66) vroeg naar de stand van zaken rondom de Nederlandse lijst van Actiepunten voor EU-regelgeving en of het kabinet zich in gaat zetten voor een continuering van het mandaat van Jeroen Dijsselbloem als voorzitter van de Eurogroep. Volgens Backer moet de cultuur van politieke ambtsdragers (de politieke mores) geloofwaardig zijn en moet er helderheid komen in de bevoegdheden van de organen in de structuur van de Europese instellingen. Hij stelde dat het realiseren van het Meerjarig Financieel Kader uiteindelijk niet zonder verdragswijziging kan. Backer vroeg verder of de EU good governance als onderdeel van het oostelijk partnerschap aankan. Hij betoogde dat na de overdracht van bevoegdheden aan de EU en decentralisaties naar gemeenten opnieuw moet worden bekeken wat de rol van de nationale overheid is. Volgens Backer is Europa de voorwaarde voor vrijheid en ontplooiing en moet er naast realpolitik een positiever en overtuigender verhaal komen.

Gezamenlijk belang voor nationaal belang

Senator Strik (GroenLinks) vroeg of een effectief gezamenlijk buitenlandbeleid wel te bereiken is met behoud van het vetorecht van lidstaten. Volgens Strik winnen nationale belangen het te vaak van het gezamenlijke belang. De senator vroeg welke mogelijkheden de minister ziet voor de EU om stabiliteit in de oostelijke regio terug te brengen en om te komen tot een relatie met Rusland die ook op de lange termijn houdbaar is. Zij vroeg ook of de EU bereid is om zich in te spannen voor een einde aan de instabiliteit, de terreur en het geweld in het Midden-Oosten. Volgens Strik moeten we de landen in de regio en aan onze buitengrenzen ondersteunen bij de opvang van vluchtelingen. Zij vroeg de minister om helderheid te geven over de vraag of Europese standaarden voor voedsel, arbeid, milieu en dierenwelzijn aangetast worden door het TTIP-verdrag. Strik betoogde dat de EU koploper moet zijn in ambitieuze afspraken over hernieuwbare energie en energiebesparing. Zij bepleitte een sterkere positie voor het Europese Parlement en meer invloed van nationale parlementen op de besluitvorming in de Raad.

Onhoudbare euro

Senator Koffeman (PvdD) betoogde dat de lang gekoesterde Europese droom van 'een volk, een rijk, een munt' nooit uitgekomen. Het invoeren van de euro is volgens Koffeman een zeer roekeloze stap gebleken, waarvan de gevolgen nog steeds niet te overzien zijn. Met die gezamenlijke munt geven de lidstaten zonder merkbare onrust het zelfbeschikkingsrecht over hun geld op. Volgens de senator doen regeringsleiders alsof hun neus bloedt, terwijl meer dan duidelijk is dat de euro onhoudbaar is. Koffeman stelde dat een zogenaamde 'euro-elite' van toppolitici en -ambtenaren momenteel aanstuurt op de vorming van een superstaat met een eigen president, volkslied, vlag, krijgsmacht en grondwet. Net als bij de invoering van de euro is echter onvoldoende nagedacht over gevolgen hiervan. Koffeman bepleitte het stoppen van de onderhandelingen over het TTIP-verdrag en het terugdringen van de overheersende rol van het bedrijfsleven bij de totstandkoming van milieubeleid.

Geen toekomst voor de euro

Senator De Lange (OSF) bekritiseerde het monetair-economisch beleid van de Europese Commissie en de Europese Centrale Bank en de cultuur binnen de financiele sector. De Lange betoogde dat er vrijwel geen serieuze economen zijn die nog geloven in de toekomst van de euro. Omdat de weerstand tegen een politieke unie enorm is en er uitstekende alternatieven zijn voor de euro, zal uiteindelijk een alternatief onontkoombaar zijn volgens de senator. Hij betoogde dat de staatsschuld van diverse Zuid-Europese landen gigantisch en onaflosbaar is. Onvoldoende toekomstperspectief en een te grote schuldenlast leiden tot faillissement. De Lange: "Niettemin gaat onze Europese elite door met het storten van geld in een bodemloze put." De senator bepleitte dat er realiteitszin over de schuldenpositie van de lidstaten komt door middel van een schuldenconferentie.