De Eerste Kamer heeft dinsdag 14 april 2015 met minister Plasterk (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) gedebatteerd over een wetsvoorstel dat een wettelijke grondslag geeft voor het doorberekenen van kosten aan de werkgever voor een veiligheidsonderzoek naar een persoon die een werkgever wil belasten met een vertrouwensfunctie. Veiligheidsonderzoeken worden uitgevoerd door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD).

Senator De Graaf (D66) diende tijdens het debat een motie in die de regering verzoekt binnen een jaar een analyse te maken van het doorberekenen van kosten voor overheidshandelen. Minister Plasterk gaf aan dat de motie erg ruim geformuleerd is, omdat hier nu ook bijvoorbeeld onderwijs onder zou kunnen vallen. Desalniettemin zal de minister een aanzet voor een afwegingskader maken. Op dinsdag 21 april 2015 wordt over het wetsvoorstel en de motie gestemd.

Bedrijfsbelang

Senator Schouwenaar (VVD) gaf aan dat zijn fractie instemt met het doorberekenen van kosten binnen de overheid, maar vroeg zich af waarom de kosten voor een veiligheidsonderzoek moeten worden doorberekend aan het bedrijf. Het bedrijf heeft immers geen enkele invloed op het onderzoek. Schouwenaar vroeg ook welk aanwijsbaar belang een bedrijf heeft bij veiligheidsonderzoeken. Tot slot merkte hij op dat een hogere tariefstelling geen geschikte drempel is voor het verminderen van het aantal aanvragen. Twee voor de hand liggende alternatieven zijn: een scherpere aanwijzing van vertrouwensfuncties en een kortere wachttijd bij de AIVD om poolvorming tegen te gaan.

Onderzoek is niet altijd de oplossing

Senator Meijer (SP) betoogde dat het beschermen van veiligheid tegenwoordig gelukkig niet meer gaat om het afstraffen van afwijkende meningen. Het gaat om het beschermen tegen omkoopbare individuen, criminele netwerken, interne sabotage en gewelddadige aanslagen. Het is volgens Meijer echter een illusie om te denken dat veiligheidsonderzoeken voor dit alles de oplossing zijn. Hij vroeg waarom de regering er niet voor heeft gekozen om degene die een onderzoek goed heeft doorstaan, direct aan te stellen. Op die manier wordt voorkomen dat lichtvaardig onderzoeken worden aangevraagd. Meijer vroeg in hoeverre op dit wetsvoorstel kan worden aangesloten als het niet gaat om staatsveiligheid maar om individuele veiligheid en waarom onderzoeken ten behoeve van vrijwilligerswerk door de overheid niet gratis worden aangeboden. Tot slot betoogde de senator dat onevenredig bezwarend is dat mensen zich niet kunnen verweren tegen de verdenking dat hun prive-omgeving onveilig zou kunnen zijn.

Nationale veiligheid = nationale overheid

Senator Van Dijk (PVV) vroeg of het gaat om een lastenverzwaring voor het bedrijfsleven of om vertrouwensfuncties bij private ondernemingen om zaken te doen met de overheid. In het laatste geval zullen de kosten voor de veiligheidsonderzoeken volgens Van Dijk ongetwijfeld alsnog op de overheid verhaald worden. Als de aanvullende kosten voor het bedrijfsleven tot minder veiligheidsonderzoeken gaan leiden, dan wil de PVV-fractie graag weten wat de gevolgen voor veiligheid en integriteit zijn. Kosten voor nationale veiligheid horen thuis bij de nationale overheid, aldus de senator.

Krimpen of bezuinigen

Senator De Graaf (D66) vroeg of het wetsvoorstel een bezuinigingsmaatregel is of dat het de bedoeling is dat er minder veiligheidsonderzoeken en vertrouwensfuncties komen. Hij merkte op dat een vertrouwensfunctie alleen moet worden aangewezen als daartoe in het kader van de nationale veiligheid een daadwerkelijke noodzaak bestaat. In de Memorie van Antwoord staat echter ook dat de doorberekening een stimulans zal vormen om bij de aanwijzing van vertrouwensfuncties de kosten in het oog te houden. De Graaf vroeg waarom in die gevallen een wettelijke grondslag voor de doorberekening van kosten relevant is. De Graaf vroeg ook waarom bedrijven de volledige kosten moeten dragen van een onderzoek waarbij zij particulier profijt hebben, terwijl er ook algemene belangen spelen. Daarnaast vroeg de senator waarom er voor economische activiteiten van de overheid een leidraad voor doorberekening is, maar niet voor het handelen in het kader van de overheidstaak. Een voorbeeld van dit laatste is het doorberekenen van kosten voor politie-inzet bij commerciele evenementen.

Hoe groter algemeen belang, hoe minder doorberekening

Senator De Boer (GroenLinks) vroeg hoeveel er met dit wetsvoorstel precies wordt bezuinigd en waarom er is gekozen voor het doorbelasten van de kosten. Volgens De Boer had het voor de hand gelegen om een kosten-baten analyse te maken van de kosten die alle kosten die de overheid zou kunnen doorberekenen, zoals de politie-inzet bij evenementen. Zij betoogde dat hoe groter het algemeen belang, hoe minder legitiem het is om de kosten door te berekenen. De senator vroeg waarop de minister de stelling baseert dat er teveel veiligheidsonderzoeken worden gedaan en waarom naast het aanscherpen van de leidraad vertrouwensfuncties ook nog een financiele drempel moet komen. De Boer verwacht dat het werkelijke doel achter het wetsvoorstel ligt in het terugdringen van het hoge aantal onderzoek-aanvragen voor de civiele luchtvaart.

Vitale belangen

Senator Holdijk (SGP) betoogde dat de aanwijzing van vertrouwensfuncties en de daarmee gepaard gaande veiligheidsonderzoeken de nationale veiligheid en dus vitale belangen moeten dienen. Om die reden is het ongewenst dat er door de AIV en MID kosten worden doorberekend. Een efficiente inzet van schaarse middelen klinkt volgens de senator in dit kader meer als een simpele bezuinigingsdoelstelling. Het introduceren van een kostenprikkel kan ertoe leiden dat werkgevers het risico van kwetsbare functies onderschatten of onderwaarderen. Holdijk heeft tegen kostendoorberekening door de overheid geen principieel bezwaar, maar acht dit in de context van nationale veiligheid geen geeigend middel.

Bedrijfsbelang

Minister Plasterk (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) benadrukte dat het in het belang van bedrijven zelf is dat werknemers met een vertrouwensfunctie gescreend zijn. Er is een verschil tussen bedrijfsveiligheid en nationale veiligheid. Als het in het belang van bedrijfsveiligheid is, worden de kosten door de overheid doorberekend. Het wetsvoorstel levert een belangrijke bijdrage aan een deugdelijke begroting voor de AIVD. Het aanwijzen van vertrouwensfuncties waar een onderzoek voor nodig is, is aan de minister van Veiligheid van Justitie. Bij het inrichten van bedrijfsprocessen kan echter duidelijk worden dat niet iedereen een dergelijk onderzoek nodig heeft. De minister betoogde dat de brede discussie over het doorberekenen van kosten voor veiligheidsmaatregelen van de overheid los staat van dit wetsvoorstel.