Twee uitgevers hebben een bijzonder uitgeefproject ontwikkeld: de heruitgave van het omvangrijke werk van de 18e-eeuwse Zeeuwse kaartenmakersfamilie Hattinga en de uitgave van een boek over hun werk en leven. Het Zeeuws Archief beheert de Atlassen Hattinga en ondersteunt het project waar mogelijk. "Wij willen graag de geschiedenis en het werk van Hattinga's onder de aandacht van het publiek brengen. Dat verdient dit bijzondere archief en dat verdient het publiek, binnen en buiten Zeeland," aldus Hannie Kool-Blokland, directeur van het Zeeuws Archief. Het project is bovendien de gelegenheid om een mysterie rondom de kaartenmakers te ontrafelen.

"Wij willen graag de geschiedenis en het werk van Hattinga's onder de aandacht van het publiek brengen", legt Hannie Kool-Blokland, directeur van het Zeeuws Archief uit. "Als archiefinstelling geven wij toegang tot archieven en collecties. De familie Hattinga was een vooraanstaande kaartenmakersfamilie. Hun naam was binnen en buiten Nederland een begrip. Dat was niet voor niets want zij hebben een belangrijke rol gespeeld bij de verdediging van Nederland."

Uiterst nauwkeurig

Dat de kaarten nog steeds buitengewoon nauwkeurig zijn, merkte het Zeeuws Archief enige jaren geleden, bij de totstandkoming van het Geoloket Zeeland. Het Zeeuws Archief leverde scans van Hattinga-kaarten die vervolgens zijn opgenomen in de geografische tool van de Provincie Zeeland. Bezoekers kunnen hierin historische kaartlagen projecteren over de hedendaagse kaart van Zeeland.

Van legerarts tot kaartenmaker

Willem Tiberius Hattinga (1700-1764) was opgeleid tot medisch doctor. Als legerarts werkte hij in Zeeuws-Vlaanderen, waar hij veel lof oogstte met zijn hobby: het maken van gedetailleerde kaarten. Deze kaarten bevatten veel landschappelijke details, bijvoorbeeld over vestingwerken. In Zeeuws-Vlaanderen, toentertijd Staats-Vlaanderen, was kennis over het landschap en de loop van de grens voor het leger van grote waarde. Hattinga werd aangemoedigd zijn werk voort te zetten.

Broers Hattinga tonen hun werk aan de stadhouder. Zeeuws Archief, titelprent Atlassen Hattinga, manuscript.

Stadhouder Willem IV

Na het maken van kaarten van Zeeuws-Vlaanderen wijdde hij zich aan Zuid-Beveland en Walcheren. Daarbij kreeg hij hulp van zijn twee zonen, David Willem Coutry (1730-1790) en Anthony (1731-1788), die hij zelf had opgeleid. De jongens toonden namens hun vader in 1744 de kaart van Staats-Vlaanderen persoonlijk aan stadhouder Willem IV. De Raad van State besloot daarna bij Hattinga de kaart van Staats-Vlaanderen te bestellen. In 1752 volgde de bestelling van kaarten van heel Zeeland.

Uitgave door Tirion in de 18e eeuw

Het werk van de Hattinga's stond in hoog aanzien. Het was niet voor niets dat de Amsterdamse uitgever Tirion decennialang probeerde het werk in druk te doen verschijnen. De Hattinga's maakten namelijk enkel manuscriptkaarten; met de hand getekend en ingekleurd. Zij vervaardigden weliswaar kopieen van bepaalde kaarten, maar de oplage was buitengewoon klein - een Hattinga-kaart was en bleef exclusief. Uiteindelijk mocht Tirion de kaarten uitgeven. Daarbij verkleinde de uitgever het werk naar een handzamer formaat, details gingen daarbij noodgedwongen verloren. Deze zogenaamde Tirion-kaarten, voor het eerst verschenen in 1753, zijn niet zeldzaam, al is de ene kaart mooier van druk en of mooier ingekleurd dan de andere.

Nieuwe uitgaven in 2016: facsimile & publieksuitgave

Ruim 250 jaar na Tirion is er nu opnieuw een uitgever die het werk van vader en zoons Hattinga gaat uitgeven. Het gaat om Uitgeverij Asia Maior/ Atlas Maior te Voorburg. Anders dan Tirion zal de uitgave bestaan uit een exacte kopie van alle, ruim 420, kaarten van Zeeland. De kaarten worden gebonden in negen delen. Deze bestaan uit de 5 delen tellende Atlas van Staats Vlaanderen en de Atlas der Provintie van Zeeland, die uit 4 delen bestaat. Aan deze 9 delen wordt de nieuwe publieksuitgave toegevoegd.

Publieksuitgave met uitleg over cartografie en geografie

De publieksuitgave bevat reproducties van alle kaarten op kleiner formaat. Elke kaart wordt voorzien van een uitvoerige beschrijving, waarin de hoofdauteurs Jeanine Dekker, Frans Scholten en Gijs Boink ingaan op de afgebeelde gebieden en locaties. Zij geven op wetenschappelijk niveau uitleg over de historisch-cartografische en historisch-geografische achtergronden. Deze publieksuitgave over het leven en werk van de kaartenmakersfamilie Hattinga wordt uitgegeven door Uitgeverij Den Boer/ Den Ruiter te Vlissingen.

Intekening en verschijning

Om de uitgaven van zowel de facsimile als het publieksdeel mogelijk te maken werken beide uitgevers met een intekensysteem: wanneer er voldoende intekenaars zijn, kunnen de uitgaven doorgang vinden. Deadline voor intekening is eind mei 2015. De verschijning van de facsimile uitgave en het publieksdeel zijn gepland voor het najaar van 2016.

Belang van de kaarten

De manuscriptkaarten zijn indrukwekkend om verschillende redenen. Allereerst militair-strategisch: denk aan de kaarten van Zeeuws-Vlaanderen en Zuid-Beveland die ontstonden toen de Republiek met Franse belegeringen te maken kreeg, maar ook om geografische en cartografische redenen: bijvoorbeeld de kaarten van Walcheren met zijn buitenplaatsen. Ten slotte om historische redenen. De Hattinga's deden niet alleen zelf opmetingen voor nieuw te maken kaarten, zij kopieerden daarnaast oude Zeeuwse kaarten. De originelen gingen in veel gevallen lang geleden verloren.

Mysterie in de familie Hattinga

Naast het werk verdient ook het verhaal over het leven van de familie Hattinga de aandacht. De familie rees tot grote hoogte om daarna plotsklaps uit beeld te verdwijnen. Vader Hattinga verkocht om onbekende reden zijn immense kunstverzameling. Zoon David vertrok naar de kolonie Berbice in de Caraiben en raakte daar betrokken bij de grote slavenopstand en werd ten slotte verbannen uit de kolonie. Zoon Anthony kreeg een baan als douane-beambte bij de admiraliteit Zeeland, waar hij werd bestolen en tot grote armoe verviel. Wat veroorzaakte deze teloorgang? Waarom wisten de Hattinga's hun succes niet voor te zetten, zoals hun Franse evenknie, de kaartenmakersfamilie Cassini?

Het Zeeuws Archief is enthousiast over het uitgeefproject en organiseert aansluitend in 2016 een tentoonstelling over de Hattinga's in het Museum Veere. Hannie Kool-Blokland, directeur van het Zeeuws Archief: "Wij willen graag de geschiedenis en het werk van Hattinga's onder de aandacht van het publiek brengen. Dat verdient dit bijzondere archief en dat verdient het publiek, binnen en buiten Zeeland."

Verder lezen

Lees meer over de nieuwe uitgaven en het werk van de Hattinga's:

Alles over de nieuwe uitgaven op www.hattingazeeland.nl

Intekenen voor een van de beide uitgaven kan via www.hattingazeeland.nl of via Uitgeverij Asia Maior/ Atlas Maior of ZeelandBoeken.

Raadpleeg de Atlassen Hattinga via de online archiefinventaris van het Zeeuws Archief.

Bezoek Geoloket Zeeland met de kaartlaag van Hattinga: knip en plak de volgende link in uw webbrowser: http://zldgwb.zeeland.nl/gw411sl/?Viewer=Cultuur%20Historie