Gastransportroutes naar Zuidoost-Europa


31/03/2015

Geen Southstream. Wat nu?

Zuidoost-Europa[1] is sterk afhankelijk van gas uit Rusland dat via Oekraine wordt geleverd. De EU vindt het belangrijk dat het gasaanbod en de routes waarlangs gas de EU kan bereiken, wordt gediversifieerd. Lukt het om deze gewenste diversificatie tot stand te brengen?

Leidingprojecten

Figuur 1: Leidingprojecten in Zuidoost-Europa[2] Figuur 1: Leidingprojecten in Zuidoost-Europa[2]

Southstream

Onlangs, in december besloot de Russische staatsgasmaatschappij Gazprom te stoppen met het Southstream-project. Deze gasleiding zou vanaf Anapa in Rusland (in de buurt van Sochi) door de Zwarte zee naar Bulgarije lopen. Daarna zou zij haar weg over land vervolgen door Servie, Hongarije en
Slovenie richting Italie en Oostenrijk. Verder moesten er aftakkingen van de leiding naar Bosnie en Kroatie gerealiseerd worden.

Het offshore-gedeelte van de leiding was voor 50% van Gazprom, voor 20% van Eni, terwijl Wintershall en EDF ieder een aandeel van 15% hadden. (Eni, Wintershall en EDF hebben hun aandelen in Southstream inmiddels aan Gazprom verkocht[3]). Het gedeelte over land zou 50/50 verdeeld worden tussen
Gazprom en de landelijke netbeheerders van de verschillende landen. De leiding zou bij elkaar bijna 2500 kilometer meten en een totale capaciteit van 63 miljard m^3 per jaar krijgen. Het eerste gas had in 2015 moeten stromen.

Zover is het dus niet gekomen. De Europese Commissie had vanaf het begin bezwaren tegen de aanleg. Zo mogen alleen deelnemende partijen gebruik maken van de Southstream-pijpleiding. Dit is in strijd met Europese regels, meer specifiek die over Third Party Access (TPA). Volgens deze regeling
mogen partijen niet het exclusieve recht hebben op het gebruik van een pijpleiding. Een ander probleem is dat Gazprom zowel producent en verkoper van het gas is als eigenaar van de pijpleiding. Dit is in strijd met de "unbundling"-regels. De tariefstructuur van de transportkosten is bovendien
niet transparant; ook dat verbiedt de EU. Ten slotte had de Europese Commissie twijfels over het aanbestedingstraject. Opvallend is dat alleen Bulgaarse en Russische bedrijven opdrachten hebben gekregen.

Voor Italie en de overige landen in de Balkan was Southstream een manier om de afhankelijkheid van de gastoevoer via Oekraine te verkleinen. De gasonderbrekingen in 2006 en 2009 brachten dit aspect voor deze regio extra onder de aandacht. Daarnaast kon Gazprom met Southstream eveneens zijn
afhankelijkheid van de transitroute door Oekraine beperken, een route die overigens op zich voldoende leidingcapaciteit heeft voor belevering van Zuidoost-Europa.

Met het stopzetten van Southstream zijn de onderhandelingen met Turkije over een alternatieve route in een stroomversnelling gekomen. Deze hebben geleid tot het Turkstream-project.

Turkstream

In de praktijk is de Turkstream-leiding vergelijkbaar met de Southstream-leiding. De leiding start op dezelfde locatie als de geplande Southstream-leiding en volgt voor een deel de originele offshore- route. Halverwege wordt richting Turkije afgebogen. De leiding komt bij een ander punt aan
land, Kayakoy, en loopt daarna over land richting de Turks-Griekse grensplaats Ipsala (zie figuur 1). Een ander belangrijk verschil met Southstream is dat de geplande infrastructuur binnen de EU ontbreekt. Het op de Turks-Griekse grens geleverde gas zal vanaf hier door de EU zelf
gedistribueerd moeten worden. De capaciteit is met 63 miljard m^3 over vier leidingen gelijk aan die van Southstream. Maximaal 50 miljard m^3 zal uiteindelijk aankomen bij de grens met de EU. De rest blijft achter in Turkije. De eerste leiding zal volgens de huidige planning in december 2016
gereed zijn.

Nabucco

Het Nabucco-project was een initiatief van Europese energiebedrijven om gas vanuit Azerbeidzjan in de EU te krijgen. De pijpleiding zou door Turkije gaan om vervolgens gesplitst te worden. Het eerste deel zou door Bulgarije, Roemenie en Hongarije richting Oostenrijk lopen, het andere deel door
Griekenland en Albanie richting Italie. De capaciteit had jaarlijks tussen de 10 en 23 miljard m^3 moeten worden. Dit initiatief werd uiteindelijk in 2013 afgeblazen, omdat eerder al investeringsbeslissingen voor het TANAP/TAP- en Southstream-project waren genomen, die feitelijk de route van
het beoogde Nabucco-traject zouden volgen. Nu Southstream is stopgezet en het Turkstream-project slechts tot de grens met de EU loopt, krijgt dit alternatief hernieuwde aandacht[4]. Er is echter voor commerciele partijen (nog) geen business case om dit project te realiseren.

Trans Anatolian Pipeline (TANAP) en Trans Adriatic Pipeline (TAP)

De TANAP/TAP leiding zal gas vanuit het Shaz Deniz II-veld in Azerbeidzjan via Turkije door Griekenland en Albanie richting Italie transporteren. Het TANAP-deel is voor 80% eigendom van het staatsoliebedrijf uit Azerbeidzjan (SOCAR) en voor 20% van de Turkse overheid en loopt door Turkije. Het
TAP-deel loopt door Griekenland en Albanie richting Italie en is eigendom van BP (20%), SOCAR (20%), Statoil (20%), Fluxys (19%), Enagas (16%) en Axpo (5%). De constructie is in 2014 gestart en de leiding is naar verwachting in 2019 klaar. De maximale capaciteit is 16 miljard m^3 per jaar. Dit
kan in de toekomst uitgebreid worden tot 31 miljard m^3. De Turkstream- leiding zou uiteindelijk op de Turks-Griekse grens aangesloten moeten worden op de TAP. Vanaf dit punt is de EU verantwoordelijk voor de verdere distributie van het gas.

Persian Pipeline

De Persian pipeline moet gas vanuit Iran richting de EU gaan brengen. De leiding zou een maximale capaciteit moeten krijgen van 32 miljard m^3 per jaar en via Turkije richting de EU lopen. Vooralsnog is, met het oog op de sancties tegen Iran, realisatie hiervan op de korte termijn niet
realistisch.

Afsluitend

Met het stopzetten van Southstream is de EU voor een voldongen feit geplaatst. Gazprom was tot op heden de enige partij die bereid was te investeren in gasinfrastructuur in Zuidoost- Europa. De EU heeft toegezegd zelf infrastructuur in de regio te willen realiseren. Echter, concrete plannen
zijn vooralsnog achterwege gebleven. Commerciele partijen blijken niet bereid in te stappen, omdat de investeringen hoog zijn en de af te zetten volumes relatief klein. Afwachten dus, hoe de ambities van de EU op het gebied van diversificatie van de gasvoorziening in dit deel van Europa
gestalte zullen krijgen.



------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[1] Onder Zuidoost-Europa worden in dit stuk Griekenland, Bulgarije, Roemenie, Hongarije, Slovenie en de Balkanlanden geschaard.

[2] Bron: www.bulgaria-italia.com

[3] http://www.utilities.nl/wintershall-verkoopt-south-stream-aandelen.149667.lynkx

[4] http://www.naturalgaseurope.com/russo-turkish-pipeline-nabucco-west