in Israel / door Elise Friedmann / op 18/03/2015 om 15:12

Even leek het alsof de `Bibi-moeheid' in Israel voor een politieke omslag zou zorgen, maar te elfder ure kwam Likud als ruime overwinnaar uit de stembus, bleek vanmorgen. De avond ervoor verbaasden de exit polls al: 27 zetels elk voor Likud en het Zionistisch blok, dat in de laatste peilingen juist steeg. President Rivlin, die de formateur moet voorstellen, kondigde aan voor een brede nationale regering gaan. Maar nu Likud op 29 a 30 zetels komt, bouwt Netanyahu al aan zijn volgend kabinet.

De opkomst bij de parlementsverkiezingen was ongekend hoog: bijna 72%, het hoogste sinds 1999. De nek-aan-nek-race en daarmee de kans op werkelijke politieke verandering, voor het eerst in jaren, speelde daarbij ongetwijfeld een rol. Op straat en in politieke commentaren klonk een duidelijke Bibi-moeheid door. Het zionistische blok, bestaande uit de Arbeid met Tzippi Livni van het ten dode opgeschreven partijtje Hatnua, maakte een werkelijke kans. De laatste paar opiniepeilingen wezen erop dat dit blok in de lift zat.

pollsVsTelling

Arabische lijst

Bovendien wekte de uit nood gevormde Verenigde Arabische lijst veel enthousiasme bij de Arabische kiezers, die bij eerdere verkiezingen vaak niet de moeite namen te stemmen. Wat betreft die Arabische lijst was de uitslag als verwacht: dit is nu de op twee na grootste `partij' met waarschijnlijk 13 zetels. Of het ook na de verkiezingen een partij blijft staat te bezien. De verenigde lijst kwam niet tot stand uit eensgezindheid, maar omdat de partijen die erin samenwerkten dreigden de verhoogde kiesdrempel niet te halen. Tenzij het nieuwe enthousiasme daar voor een omslag zorgt, zal de lijst snel uit elkaar vallen. Maar zelfs al gaat de samenwerking ook na de verkiezingen door, deze partij zal nooit zitting nemen in een regering en is dus geen factor in de `formatiestrijd'.

Formatie

Het Israelische parlementaire systeem lijkt bijzonder op het Nederlandse, met veel partijen waarvan niet een een meerderheid in de 120-koppige Knesset kan winnen. Als Likud en Zionisten inderdaad een gelijk aantal zetels hadden gehaald, zou Israel nu een lange en moeizame formatieperiode voor de boeg hebben, die mogelijk alsnog een kabinet-Netanyahu zou opleveren. Nu wordt algemeen de snelle formatie van een rechts kabinet voorspeld en houden commentatoren zich meer bezig met de vraag: vanwaar die plotselinge omslag die toch Netanyahu winst bezorgde, ondanks alle bedenkingen tegen zijn vorige regering?

Veiligheid is toverwoord

Het antwoord ligt voor de hand: in de allerlaatste dagen voor de verkiezingen wist Netanyahu de kiezers te mobiliseren door een campagne die slechts mikte op het Israelische toverwoord: veiligheid. Hij deed dit met twee uitspraken die woede wekten bij de meer gematigde kiezers, maar waarmee hij waarschijnlijk rechtse kiezers alsnog naar zich toe trok.

De maandag voor de verkiezingen herriep hij zijn steun voor een twee-statenoplossing door te beloven dat er geen Palestijnse staat zou komen als hij wordt herkozen. Zijn argument: iedereen die op dit moment land opgeeft aan Arabieren, brengt Isis dichter bij de Israelische grenzen. Naar het zich laat aanzien lokte hij daarmee vooral wat rechtsere kiezers weg bij Bait Yehudi van Naftali Bennett, die dit argument al langer aanvoerde en slechts ongeveer 8 zetels won.

Omstreden uitspraken

Op de verkiezingsdag zelf deed Netanyahu bovendien een oproep die hem zeer kwalijk wordt genomen: hij liet weten zeer bezorgd te zijn over de hoge opkomst onder Arabieren en riep zijn kiezers op om daarom vooral te gaan stemmen. Commentatoren noemden dit de "gevalt"- of de "iedereen-is-tegen-ons"-campagne, tegenstanders noemden het ronduit racistisch.

Deze twee uitspraken worden algemeen gezien als verkiezingsretoriek, waarop Netanyahu na de verkiezingen weer terug zou komen. Wat betreft zijn `Arabierenwaarschuwing' begon hij daar al mee nadat de stembussen waren gesloten. In zijn (toen nog) voorbarige overwinningsrede beloofde hij veiligheid en welvaart te zullen brengen aan "alle burgers van Israel, Joden en niet-Joden."

Maar dat was na het sluiten van de stembus. Intussen had hij zijn veel bekritiseerde uitspraken gedaan, en in Israel lijkt dit veel kiezers te hebben overgehaald om hun kritiek aan de kant te schuiven en te kiezen voor "veiligheid", het Israelische toverwoord waarvan Netanyahu zich op het laatste moment meester had gemaakt.