Het behoud van de Eerste Kamer


16 maart 2015

Den Haag

Op 18 kiezen we de leden van de Provinciale Staten en bepalen daarmee indirect de samenstelling van de Eerste Kamer. Het is een belangrijke verkiezing nu het huidige kabinet slechts een kleine meerderheid heeft in de Tweede Kamer en geen meerderheid in de Eerste Kamer.

Een onbestuurbaar land

In 2011 worden de Provinciale Statenverkiezingen ook als een soort referendum over het kabinet-Rutte gezien. Rutte zegt dan zelf te vrezen voor 'Belgische toestanden' als de coalitie geen meerderheid in de Eerste Kamer krijgt. Met deze uitspraak doelt hij erop dat het land onbestuurbaar is
zonder voldoende steun voor het kabinet in de Senaat. Deze tegenwerkende kracht van de Eerste Kamer zorgt in het verleden regelmatig voor discussie over de afschaffing of aanpassing van de Eerste Kamer.

Eerste Kamer

Voor de Eerste Kamer zijn er nooit rechtstreekse verkiezingen geweest. Vanaf 1815, het jaar waarin de Eerste Kamer in het leven is geroepen, worden de leden van de Eerste Kamer voor het leven benoemd door de Koning. De Eerste Kamer wordt ingesteld op aandringen van de Belgische adel die in de
zuidelijke provincies vooraanstaande posities bezit en deze ook graag wil behouden. Daarom dringen zij aan op een aparte kamer waarin de adel een hechte steun kan bieden aan de Kroon tegenover de kamer die het volk vertegenwoordigd. Deze Tweede Kamer wordt dan nog gekozen door de Provinciale
Staten.

Getrapte verkiezingen

Hier komt verandering in met de Grondwetsherziening van 1848. Hoewel er veel kritiek is op het voortbestaan van de Eerste Kamer blijkt de regering de Eerste Kamer te willen handhaven. Wel wil men af van de benoeming door de Koning. Dat maakt de Eerste Kamer namelijk geen
volksvertegenwoordiging maar de vertegenwoordiging van de Koning.

De commissie die de herziening van de grondwet voorbereidt, heeft directe verkiezingen voor ogen. In het verslag, bewaard in het archief Thorbecke, stelt de commissie in artikel 74 over de Eerste Kamer: `Zij worden verkozen door dezelfde kiezers, als de leden van de Tweede Kamer.' De leden van
de Tweede Kamer zullen voortaan inderdaad rechtsreeks gekozen worden, maar de regering wil niet dat de Eerste Kamer ook directe verkiezingen krijgt en zoekt naar een andere oplossing.

Provinciale Staten

Daar ligt dan toch weer een rol voor de Provinciale Staten. In plaats van de leden voor de Tweede Kamer kiezen de Provinciale Staten voortaan de leden voor de Eerste Kamer. Deze `tussenoplossing' wordt toegedicht aan een ambtenaar op het departement van Justitie: C.C.E. d'Engelbronner.
Waarschijnlijk is hij geinspireerd door een verslag van de commissie van rapporteurs in de Tweede Kamer van 13 juli 1848. Hierin wordt gezegd een voorbeeld te kunnen nemen aan de Verenigde Staten waar: `de senaat zamengesteld is uit door de wetgevende vergaderingen der afzonderlijke Staten
daartoe verkozene leden dier vergaderingen, en men, naar getuigenis van onderscheidene bevoegde schrijvers, de beste vruchten van deze wijze van zamenstelling van het behoedend staatsligchaam plukt.' Met andere woorden: De Provinciale Staten kiezen de leden van het `behoedende staatslichaam'
ofwel de Eerste Kamer.

Zo heeft constitutie van de Verenigde Staten een heel klein beetje als inspiratie gediend voor het kiezen van de Eerste Kamer door de Provinciale Staten.

Nationaal Archief

2.02.04 Archief van het Kabinet des Konings, (1814) 1841-1897, inv.nr.: 514
2.21.161 Archief van mr. Johan Rudolph Thorbecke en van enige van zijn verwanten, inv.nr: 212

Provinciale Statenverkiezingen 2011 (parlement.com)
Toekomst van de Eerste Kamer (parlement.com)

E. van Raalte, P.P.T. Bovend'Eert en H.R.B.M. Kummeling, Het Nederlandse parlement (Den Haag 1991) Signatuur S38 112
G.A.M. Beekelaar, 'Tussen twee revolutiejaren, De Eerste Kamer van 1830 tot 1848' in: Aan deze zijde van het Binnenhof (Den Haag 1990) Signatuur 173 B 31