Bevrijding Auschwitz
23 januari 2015
Den Haag
Op 27 januari is het 70 jaar geleden dat Auschwitz door het Rode Leger werd bevrijd. In Auschwitz, dat bestond uit verschillende concentratie- en vernietigingskampen, zijn meer dan een miljoen mensen omgekomen door vergassing, ziektes, uitputting of executie. Een aantal gevangenen wist te
overleven. Maar toen de Russische bevrijders het kamp naderden was hun ellende nog niet voorbij.
Vluchten
De Duitsers wilden zich zo snel mogelijk uit de voeten maken. Eind 1944 begon de opheffing van het kamp. De helft van de 155.000 nog in leven zijnde gevangenen werd naar andere concentratiekampen gebracht. Op 17 januari 1945 begonnen de Duitsers met de laatste ontruiming van het kampcomplex.
Ongeveer 58.000 mensen moesten naar het westen, een paar duizend gevangenen bleven achter in Auschwitz. Sommigen gingen per trein, het overgrote deel ging te voet door de winterkou. Dit werden later de dodenmarsen genoemd.
Dodenmars
Per trein en te voet, de tocht was ontzettend zwaar en de kolonne liet een spoor achter van vermoorde en door honger en kou gestorven Joden. Wie het niet vol kon houden werd doodgeschoten. Een ooggetuige merkte de onverschilligheid, het gemak en de achteloosheid op waarmee de SS iemand
vroegen: `Kannst du nicht weiter?' Het slachtoffer zei dan niets en bukte zijn hoofd voor het genadeschot..
Rode Kruis
Het Rode Kruis heeft geprobeerd te reconstrueren waar al deze evacuatie-transporten heen gingen. In een tiental groepen, per trein, te voet of een combinatie daarvan zwermden de gevangenen in januari 1945 zigzag uit over een gehavend oorlogsgebied. Een groep, die te voet vertrok op 19 januari,
werd zelfs pas op 9 mei 1945 bevrijd bij Greifenberg. Een helse tocht van ruim 1000 kilometer in drieenhalve maand.
In het kamp
Op 27 januari 1945 werd Auschwitz-Birkenau bevrijd. Op dat moment lagen er 1.000 niet begraven of verbrande lijken en waren nog ongeveer 7.500 - 8.000 gevangenen in het kamp aanwezig, bijna allemaal doodziek. De laatste achtergebleven bewakers werden nog dezelfde dag door de Russische soldaten
gedood.
Schaduwen van het kamp
De achterblijvers waren eindelijk bevrijd maar nog lang niet `vrij' zoals een Joodse uit Auschwitz bevrijde vrouw later schreef: `Het verleden is weggebrand en de gedachten aan de toekomst vervullen ons met zorg en angst. Nooit zullen wij werkelijk `terugkeren', nooit zullen wij weer behoren
bij de `anderen'. De schaduwen van het kamp zullen ons blijven omringen. De dood, die wij hebben gezien en ondergaan, zullen alle pogingen om ons weer te voegen in een regelmatig en normaal leven doen mislukken.'
Nationaal Archief
2.09.34.01 Inventaris van het archief van de Commissie tot het doen van Aangifte van Overlijden van Vermisten, 1949-1962, inv.nr. 84
J. Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945 Deel 2, (Den Haag 1965) Signatuur: S31 92
Nederlands Auschwitz Comite