Eelke Heemskerk: 'Bedrijven hebben heel veel macht en bedrijven politiek, misschien wel meer dan binnen de `echte' politiek'

De macht van de internationale elites

Eelke Heemskerk ontvangt ERC-subsidie voor onderzoek naar wereldwijd bedrijvennetwerk

14 januari 2015

Bedrijven zijn wereldwijd sterk met elkaar verknoopt; ze zijn elkaars eigenaar en delen bestuurders. Hoe zit dit complexe netwerk in elkaar en waar ligt de macht precies? Eelke Heemskerk ontving een ERC-subsidie om daar onderzoek naar te doen.

Het lijkt misschien eigenaardig, een politicoloog die zich bezighoudt met machtsstructuren binnen het bedrijfsleven, maar eigenlijk is het volkomen logisch, betoogt Heemskerk. `Grote bedrijven spelen een enorm belangrijke rol, zowel positief als negatief. Ze bieden werkgelegenheid, economische groei en welvaart en tegelijkertijd veroorzaken ze milieuvervuiling en zijn ze betrokken bij belastingfraude en uitbuiting. Bedrijven hebben heel veel macht en bedrijven politiek, misschien wel meer dan binnen de `echte' politiek. Voor een politicoloog is het daarom juist uiterst relevant om het bedrijfsleven te bestuderen.'

Complexe structuur

Met zijn ERC gaat Heemskerk onderzoek doen naar de onderlinge verknooptheid tussen ondernemingen. Klassieke economische theorieen gaan uit van bedrijven als zelfstandige entiteiten, `maar die bestaan sinds de opkomst van grote bedrijven eigenlijk niet meer', zegt de politicoloog. `Bedrijven delen commissarissen, zitten bij elkaar in het bestuur en zijn elkaars eigenaar. Ondernemingen hebben vaak belang bij deze complexe structuur, bijvoorbeeld zodat ze, denk aan Starbucks, onder zo gunstig mogelijk belastingregels kunnen opereren. Andere ondernemingen willen bijvoorbeeld niet aansprakelijk kunnen worden gesteld voor de eventuele misstappen van een dochterbedrijf, en zorgen daarom voor een ingewikkelde netwerkstructuur. Tegelijkertijd merk ik in gesprekken met CEO's van grote bedrijven dat zij ook vaak niet precies weten hoe bedrijven met elkaar verknoopt zijn. Het antwoord op die vraag is essentieel om de vraag `Waar ligt de macht?' echt goed te kunnen beantwoorden.'

Big data: een heel nieuwe onderzoeksbenadering

Had Heemskerk zijn ERC vijf jaar geleden binnengehaald, dan zou hij volgens de klassieke methode te werk zijn gegaan: jaarverslagen bij Nederlandse bedrijven opvragen en aan de hand daarvan onderzoeken welke bedrijven banden met elkaar hebben. De komst van big data zorgt voor een compleet andere onderzoeksbenadering. `Nieuwe commerciele bedrijven verzamelen in enorme databases de gegevens van bedrijven over de hele wereld: wie zijn de aandeelhouders, wie zit er in het bestuur et cetera. De scope wordt daarmee in een klap heel veel groter: we gaan niet alleen in Nederland bedrijven bestuderen, maar wereldwijd. En we kijken niet alleen naar een paar grote bedrijven, maar naar grote en minder grote ondernemingen. Bij elkaar betreft het tientallen miljoenen bedrijven.' De politicoloog stelt daartoe een multidisciplinair team samen met politiek economen en informatici. `Die laatste groep is hard nodig, aangezien we echt iets unieks gaan doen: we gaan die big data doorspitten en algoritmes ontwikkelen op basis van de informatie die we vanuit de politiek-economische inhoud aanleveren. Het is echt een cross over van sociale wetenschappen en informatica.'

Bijdrage aan transparantie

Het onderzoek moet niet alleen informatie opleveren over de structuur van de wereldeconomie, ook levert de studie nieuwe bouwstenen voor de netwerktheorie. `Het is de bedoeling dat we straks theoretische modellen ontwikkelen waarmee we bijvoorbeeld kunnen voorspellen welke bedrijven in de toekomst banden met elkaar zullen krijgen. En dan is er natuurlijk nog het maatschappelijke belang. De kern van democratie is transparantie. Daarom is het zo belangrijk dat we weten hoe de macht is georganiseerd, en wie of wat controle heeft over bedrijven.'

Gepubliceerd door Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen