Amsterdam, 7 januari 2015 - De van oudsher traditioneel georganiseerde utilities-sector ontkomt er niet aan om het roer drastisch om te gooien. Wereldwijde megatrends hebben diepgaande implicaties voor hun strategie en toekomst. Door besparingen en reorganisaties hebben de bedrijven de rigoureuze koerswijzigingen lang kunnen uitstellen. Maar de combinatie van doorbraaktechnologie, veranderend consumentengedrag, versnelde urbanisatie, klimaatverandering en grondstofschaarste noopt de industrie tot radicale keuzes, zo stelt een nieuw rapport van PwC en Strategy&.

'De tijd dringt', zegt Jeroen van Hoof, voorzitter van de Europese Energiegroep van PwC en medeauteur van het rapport 'The road ahead - gaining momentum from energy transformation'. 'De Ubers van de energiesector staan klaar om met hun innovatieve producten en diensten de gevestigde orde te passeren. Lang tijd was onduidelijk welk weg traditionele utilities moesten inslaan. Daarom samen zijn we samen met Strategy& oplossingsrichtingen gaan uitwerken, zowel voor traditionele als voor nieuwe spelers.'

Volgens het rapport zetten megatrends de huidige energiemarkt op de kop. Zo haalt de opkomst van lokale (duurzame) elektriciteitsopwekking een grote hap uit de markt van traditionele geintegreerde energieleveranciers. Grote spelers worden gemarginaliseerd tot leverancier van goedkope back-up capaciteit. Ze lopen bovendien aan de klantenkant het risico links en rechts te worden ingehaald door nieuwe toetreders uit de wereld van online data en digitale technologie. En de opkomst van de 'prosumer' (de producerende consument) zet netwerkbedrijven voor het blok: als zij zich niet snel aanpassen vormen ze eerder een belemmering dan een stimulans voor de marktadoptie van doorbraaktechnologie en schone en innovatieve producten en diensten.

Volgens het rapport is het dan ook niet de vraag of de utilitie-bedrijven hun verdienmodellen ingrijpend veranderen maar in welke tempo. Volgens Van Hoof zijn landen die hun energiesysteem nog aan het opbouwen zijn daarbij in het voordeel. 'Zij hebben niet die erfenis. Zij slaan gewoon een paar stappen over en kunnen eenvoudiger nieuwe marktmodellen en schone technieken implementeren. Denk aan micronetwerken in combinatie met lokale opwek.'

Het rapport analyseert langs vier marktscenario's welke verdienmodellen opportuun zijn en onder welke voorwaarden ze succesvol kunnen worden. De marktscenario's worden bepaald door variabelen als politiek, regulering, huidige infrastructuur en geografie. Zo zal in China en in delen van Zuid Amerika en het Midden-Oosten de overheid zelf aan het stuur gaan staan om zo hernieuwbare energie en de adoptie van schone technologie af te dwingen. Terwijl op Europees niveau men nog driftig discussieert over het integreren van de energiemarkt tot een Europese energiemarkt. 'Dat is het speelveld', zegt Van Hoof. 'Utilities zullen moeten bepalen hoe hun toekomstige markt eruit ziet en wat dat betekent voor hun strategie en toekomst.'

Volgens Van Hoof zullen utilitiebedrijven radicaal moeten kiezen tussen een 'asset'-focus, een faciliterende focus of een focus op klant, data en waardecreatie. 'Een en/en strategie is niet verstandig. Je zult je kaarten op een verdienmodel moeten zetten. Eon heeft recent een duidelijk signaal afgegeven in die richting. Voor de bestaande spelers geldt steeds; kan er een Uber opstaan die zo'n business model opzet in de energiemarkt, wellicht zelfs zonder de assets te bezitten? Als het antwoord ja is, begin dan met hem zelf op te zetten.'

PwC en Strategy& hebben een negental mogelijke verdienmodellen gedefinieerd. Zo richt een model zich op het opereren en onderhouden van de gezamenlijke lokale opwek en consumptie van klanten (virtual utility). Een ander model richt zich uitsluitend op een positie in de groothandelsmarkt met gebruik van eigen grootschalige opwek (pure play merchant). De diverse verdienmodellen maken volop gebruik van innovaties, zoals het opslaan van tijdelijk overtollige windenergie die via elektrolyse wordt omgezet in gas (Power to Gas). Ook zijn er energieaanbieders die zich met technische energie-efficientere oplossingen toespitsen op het gebruikersprofiel, waardoor de rekening omlaag gaat en het verschil met de klant wordt gedeeld.