RUTTE Goedemiddag,

Ik moest u na de ministerraad even laten wachten omdat zojuist de jaarlijkse herdenkingsplechtigheid was bij het Indisch Monument. Er waren indrukwekkende toespraken van Gerdi Verbeet maar ook van Arnout Jan de Beaufort, leerling van het VCL hier in Den Haag. En eigenlijk maakt zo'n herdenking weer een ding heel duidelijk: namelijk dat vrijheid en veiligheid niet vanzelfsprekend zijn. En ook de verschrikkelijke gebeurtenissen deze zomer op verschillende plekken in de wereld hebben dat weer onder de aandacht gebracht.

In de ministerraad is natuurlijk uitgebreid stilgestaan bij de verschrikkelijke ramp met de Malaysian Airlinesvlucht MH17, 298 mensen omgekomen en daarbij 196 Nederlanders. Een gruwelijke vliegramp die niet alleen in Nederland maar eigenlijk in de hele wereld tot ontzetting heeft geleid. Op 23 juli, de dag van nationale rouw, heeft Nederland in saamhorigheid en op indrukwekkende wijze uiting gegeven aan het gedeelde verdriet en de ontzetting. Dat heeft niet alleen in Nederland zelf maar eigenlijk over de hele wereld diepe indruk gemaakt. We hebben ook gesproken over het helaas onvermijdelijke besluit om de repatrieringsmissie af te breken. Een zeer moeilijk besluit, vorige week genomen, maar gezien de instabiele situatie in het gebied was geen ander besluit mogelijk. Ik kan u zeggen dat het hele kabinet vastbesloten is om de draad weer op te pakken zodra de omstandigheden het daar toelaten. Want we realiseren ons dat het werk nog lang niet af is. Bij het zoeken naar de menselijke resten en bezittingen, bij het onderzoek naar de toedracht, maar ook bij het opsporen en vervolgen van de schuldigen. De nabestaanden moeten erop kunnen rekenen dat we onder de omstandigheden alles doen wat mogelijk is. En dat zullen we ook in de maanden die voor ons liggen, en desnoods ook in de andere tijd daarachter weg, zullen we dat blijven proberen en doen. De tragedie in Oekraine en ook breder dan de ramp met MH17 is aanleiding geweest voor het aanscherpen van de sancties vanuit de Europese Unie richting Rusland. Rusland op zijn beurt heeft maatregelen aangekondigd die de Nederlandse land- en tuinbouw treffen en ook sectoren die daar natuurlijk mee verbonden zijn en daar het gevolg van ervaren. Het is nu goed dat de Europese Commissie volgende week met gerichte maatregelen komt voor de getroffen sectoren. En daarnaast heeft het kabinet vandaag gesproken over aanvullende maatregelen en staatssecretaris Dijksma heeft daar al een aantal dingen over gezegd bij haar vertrek hier vanuit het departement. Later vanmiddag, daar wordt nu de laatste hand aan gelegd door de meest betrokken bewindslieden, later vanmiddag zal daarover een brief worden verzonden aan de Tweede Kamer.

Behalve in Oekraine woedt ook in andere delen van de wereld geweld. Daarbij hebben we allemaal de verschrikkelijke beelden gezien uit Noord-Irak, kinderen, vrouwen en mannen op de vlucht voor het geweld en de willekeur van IS. Internationaal komt de hulpverlening op gang en ook Nederland draagt daaraan bij. Op dit moment zijn de Europese ministers van Buitenlandse Zaken bijeen om te spreken over de ontwikkelingen in Irak. En ook de situatie in Oekraine en Gaza zal daarbij aan de orde zijn. Het staakt-het-vuren rond Gaza lijkt stand te houden na een maand van beschietingen over en weer. En ook hier werden vooral burgers getroffen. Wat we daarbij zien is dat deze wereldwijde conflicten ook de verhoudingen raken hier in Nederland. Zo is het bij sommige demonstraties gekomen tot antisemitische uitingen. Ik wil hier nog een keer zeggen dat het kabinet antisemitisme en iedere vorm van discriminatie en haat zaaien verwerpt. Dat iedereen zich in Nederland veilig moet weten. Dat wij die verzekering ook recent als kabinet hebben gegeven in een overleg met Joodse organisaties. De ministers Asscher en Bussemaker hebben deze week duidelijk gemaakt dat zij ook nog naast deze principiele kwesties ook op hele praktische wijze daar nu invulling aan geven en aan de slag gaan om deze tendensen tegen te gaan. Het is op zich begrijpelijk dat conflicten elders in de wereld hier in Nederland emoties oproepen, maar we zijn er tegelijkertijd in Nederland gezamenlijk verantwoordelijk voor dat dat niet leidt tot oplopende spanningen of conflicten tussen bevolkingsgroepen. En laat daarbij glashelder zijn: voor antisemitisme, discriminatie is in Nederland geen plaats. We leven in een rechtsstaat. En daarbij moet je kunnen demonstreren binnen de grenzen van de wet, maar je moet ook weten dat je hard wordt aangepakt als je in dit land over de schreef gaat.

Dan tot slot van mijn inleidend statement. De brandhaarden in de wereld, waarvan ik er een paar heb geschetst, hebben altijd ook economische effecten. Het Centraal Planbureau wijst daar ook op in de toelichting bij de nieuwe ramingen. In het bijzonder de spanningen in Oekraine en het Midden-Oosten vormen in toenemende mate een risico voor de wereldhandel en daarmee ook voor de Nederlandse economie. Dat is iets waar we rekening mee moeten houden. Over de begroting zelf, daar gaan we komende week mee aan de slag. We starten met de jaarlijkse begrotingsraden. En overigens kan ik u melden dat we dinsdag, zoals we dat vaker doen aan het begin van het politieke seizoen, starten met een bijeenkomst in een andere setting. We komen op uitnodiging van Henk Kamp bijeen in Twente en naast de begroting nemen we dan de tijd met alle ministers en staatssecretarissen om met elkaar te bespreken wat ons te doen staat bij het bevorderen van banen en groei en stabiliteit in Nederland. De dagen daarna vergaderen we, zoals daartoe gebruikelijk, hier weer op het Binnenhof.

FRESEN (NOS) Meneer Rutte u ging er al uitvoerig op in, we beleven een heftige zomer met veel emoties, conflicten, brandhaarden als een soort gordel om Europa heen. Verdriet. Het heeft zijn weerslag ook op Nederland, spanningen tussen bevolkingsgroepen, emoties her en der. De economie kan er schade aan door ondervinden. Hoe bedreigend vindt u het eigenlijk op dit moment?

RUTTE Ik denk dat wat betreft de economie we natuurlijk alert moeten zijn op de effecten. Maar dat is eerlijk gezegd van een tweede orde. Veel belangrijker is dat we in onze samenleving er met elkaar verantwoordelijk voor zijn dat die samenleving goed functioneert. En Nederland is een van de kleine groep landen die vrijheid kent, die democratie kent, die een rechtsstaat is. Dat betekent dat mensen in het land uiting mogen geven aan hun opvattingen, dat ze mogen demonstreren, dat als ook zaken die in de wereld spelen emoties oproepen hier bij groepen in Nederland, dat daar uiting aan mag worden gegeven, maar tegelijkertijd zijn er grenzen. Er zijn grenzen daar waar dat ook vrijheid van andere mensen raakt, het gevoel van veiligheid van andere mensen raakt, waar dat de samenleving als geheel raakt. En dat betekent dat haat zaaien, discriminatie, geweld nooit mogen voorkomen. En als die wel dreigen voor te komen, dat mensen zich dan moeten realiseren dat de staat zal ingrijpen om te voorkomen dat het over de schreef gaat. Er zijn dus grenzen aan die vrijheid van meningsuiting, er zijn grenzen aan die vrijheid waar het inderdaad betreft: haat zaaien, geweld, discriminatie.

FRESEN (NOS) Maar ik vroeg u eigenlijk wat u nou als de grootste dreiging op dit moment ziet. Is dat dan inderdaad dat die grenzen meer en meer overschreden worden?

RUTTE Ik denk dat we met elkaar ervoor moeten zorgen dat dat niet gebeurt, dat onze bestuurders in het land er alert op zijn, dat zij waar nodig ook besturen. Gisteren het debat in de Haagse raad waar besloten is, met brede steun van de Haagse gemeenteraad, om bepaalde maatregelen te nemen. We hebben eerder in andere steden vergelijkbare discussies gezien. Het Openbaar Ministerie dat heel duidelijk grenzen heeft gesteld aan wat wel kan en wat niet kan, juist om te voorkomen dat spanningen in de wereld die emoties oproepen in ons land, en dat is op zichzelf gerechtvaardigd, dat die emoties nooit leiden tot een situatie waarin anderen zich bedreigd voelen of beperkt voelen en begrensd voelen in hun vrijheid, in hun vrijheid van meningsuiting, in hun veiligheidsgevoel.

FRESEN (NOS) Maar wat vindt u dan in dat geval bijvoorbeeld van de PVV, ook in Den Haag, die eigenlijk oproept: kom naar de Schilderswijk, ondanks een verbod, we moeten daar misschien toch gewoon heengaan. Wat vindt u daarvan? En daar speelt Wilders ook een rol in, met het oproepen tot een demonstratie in september.

RUTTE Ik denk dat de Haagse burgemeester gisteren in zijn toespraak in de Haagse gemeenteraad hele stevige woorden heeft gesproken, die ook brede hebben gehad, gisteren gekregen in de Haagse gemeenteraad. Dat dergelijke vormen, hij heeft dat breder gesteld, het gaat natuurlijk niet alleen om deze kwesties maar ook andere van pyromanie, van aanzetten tot het de grenzen opzoeken en eventueel overschrijden, dat dat verworpen wordt en dat er dan ook gestuurd wordt, dat er dan wordt ingegrepen en dat er grenzen worden gesteld.

FRESEN (NOS) Maar vindt u dat dan een vorm van pyromanie, wat de PVV doet, dat ze oproepen tot `kom toch naar de Schilderswijk''

RUTTE Nee ik stel vast, ik ga niet op de PVV in of op bepaalde personen, ik stel vast dat als je naar geheel kijkt wat er nu ligt, en dat is ook wat de Haagse burgemeester gisteren deed in de gemeenteraad, dat er dan bestuurd moet worden en dat er dan dus grenzen moeten worden gesteld aan wat wel en niet kan. En mijn simpele boodschap vanmiddag is: we leven in een vrij land, met een grote mate van persoonlijke invullingsmogelijkheden van die vrijheid, uiting geven aan je opvattingen, dat is heel bijzonder, er zijn niet zo heel veel landen in de wereld helaas waar dat in deze mate kan, maar er zijn wel grenzen. En als die overschreden worden, dan worden die grenzen ook heel hard door de staat bewaakt.

HOEDEMAN (VOLKSKRANT) Meneer Rutte, heeft u de indruk gehad de afgelopen weken dat de stad Den Haag in brand heeft gestaan?

RUTTE Ik ga verder nu niet in op een stad. Mijn verantwoordelijkheid is ervoor te zorgen dat de wetgeving op orde is, dat wij als bestuurders in dit land met elkaar een duidelijke lijn trekken. Het Openbaar Ministerie heeft er duidelijke uitspraken over gedaan. Maar ik ga niet nu op casuistiek in.

HOEDEMAN (VOLKSKRANT) Vindt u dat de vrijheid van meningsuiting wordt aangetast doordat hier niet gedemonstreerd mag worden in de Schilderswijk?

RUTTE Ik stel vast dat de Haagse gemeenteraad met brede steun instemming heeft gegeven aan het besluit van de Haagse burgemeester om daar waar een demonstratie kan leiden tot geweld en mogelijk tot andere zaken die begrenzingen vormen aan de vrijheid van meningsuiting, dat om daarop in te grijpen de Haagse gemeenteraad er brede steun aan geeft. Dat is aan de Haagse gemeenteraad, het is niet aan mij om daarop commentaar te geven.

DE WINTHER (TELEGRAAF) Meneer Rutte, wat vindt het kabinet eigenlijk van het feit dat er groepen jongeren zijn in Nederland die zich dusdanig extreem uitlaten dat ze ueberhaupt antisemitisme tot hun gedachtegoed hebben gemaakt?

RUTTE Dat vind ik verschrikkelijk. Dat vind ik verwerpelijk. Het risico zou zijn dat daarmee de groepen, waar deze jongeren toe behoren, mensen die de islam aanhangen in Nederland, dat wij die hele groep daarmee veroordelen. Dus het eerste wat ik wil zeggen in antwoord op uw vraag is dat iedereen in dit land zijn geloof mag uitoefenen, op vrijdag, op zondag, op welke dag van de week dan ook, zolang je dat doet binnen de grenzen van de rechtsstaat. En dat ik weet, ik ken de Schilderswijk in Den Haag goed, dat in die wijk ook heel veel mensen zijn die proberen daar de goede dingen te doen, iets van hun leven te maken, bedrijven op te bouwen, activiteiten te ontplooien die ook in het belang van de andere mensen zijn. Maar tegelijkertijd stel ik ook vast dat er helaas onder groepen jongeren vormen zijn van extremistische denkbeelden, waaraan ook uiting wordt gegeven en dan gelden er twee dingen. In de eerste plaats dat als dat gebeurt in een vorm van demonstraties of uitingen op straat waardoor andere mensen zich bedreigd voelen, die andere mensen moeten weten dat de rechtsstaat hen zal verdedigen, voor hen zal opkomen en met alle middelen die de rechtsstaat heeft dat ook zal doen, compromisloos. Dat is een. En ten tweede dat we dus hard zullen moeten werken in dit land om ervoor te zorgen dat dit soort extremistische denkbeelden over Nederland, over andere groepen in dit land, dat wij die wegnemen.

DE WINTER (TELEGRAAF) Maar zijn deze jongeren niet eigenlijk gewoon het product van een mislukte integratie in Nederland?

RUTTE Ik vind het niet acceptabel om de conclusie te trekken, die kan ik niet, die wil ik niet voor mijn rekening nemen, die zal ik niet voor mijn rekening nemen, dat er verzachtende omstandigheden zouden zijn waardoor mensen dit soort vreselijke opvattingen hebben. Beleid, een slechte jeugd, armoede of wat dan ook. Deze denkbeelden zijn in absolute zin te verwerpen en mogen niet voorkomen. In ieder geval er mag geen uiting aan worden gegeven, want dat leidt tot een beperking van het rechtsgevoel van andere mensen. En waar ze dan toch voorkomen is het dus zaak dat je ervoor zorgt dat die denkbeelden er niet zijn, dat je jonge mensen laat zien wat er gebeurd is in de wereldgeschiedenis, wat er gebeurd is in de Tweede Wereldoorlog met zes miljoen joodse mensen, waaronder 100.000 in Nederland. Wat er gebeurd is in de wereld bijvoorbeeld op andere terreinen waar geweld over de schreef is gegaan en er de verschrikkelijkste vormen van misdaad tegen de menselijkheid hebben plaatsgevonden en dat er dus nooit ruimte voor kan zijn om dat goed te praten of dat de vergoelijken in het openbaar. Ik heb u geschetst wat je kunt doen en voor zo ver die denkbeelden bestaan en een bron kunnen zijn voor extremiteiten, hebben wij er met elkaar voor te zorgen, niet alleen de overheid, het onderwijs, alle actoren in deze samenleving, om dat de bestrijden.

DE WINTHER (TELEGRAAF) Ik begrijp dat u niet al te veel in wilt gaan op de specifieke gebeurtenissen in de Schilderwswijk van afgelopen weken, maar bij veel mensen is misschien toch de indruk aan het ontstaan dat er uiteindelijk toch gezwicht wordt. Er mag immers niet gedemonstreerd worden, demonstreren is een recht en er wordt dat recht ontzegd. En ondertussen zie je dat er mensen bij de overheid werkzaam zijn, ene mevrouw Haifi, heeft u waarschijnlijk ook kennis van genomen deze week, die hier kennelijk klakkeloos door de AIVD-screening komt en op die positie terechtkwam. Welke handschoen pakt eigenlijk het kabinet zelf op om te zorgen dat dit soort dingen zich niet kunnen voordoen?

RUTTE Laat ik allereerst zeggen dat die kwestie van de dame die deze achterlijke gedachte twitterde, dat ik dat verschrikkelijk vind en dat ik vaststel dat daar meteen actie op is genomen. Dus dat over die kwestie. Ten aanzien van de verdere acties schets ik u in de eerste plaats wat de overheid doet in geval dat de openbare orde raakt, geweldpleging, discriminatie. Ten tweede dat waar dit soort denkbeelden zich blijkbaar kunnen zetten in delen van de samenleving ik het nogmaals van belang vind vast te stellen dat je daarmee niet dat hele samenleving mag wegzetten. Omdat er heel veel moslims, mensen die de islam aanhangen in Nederland, zijn die vroom hun geloof uitoefenen en een positieve bijdrage aan het land leveren. Maar voor zo ver er wel sprake is van extreme denkbeelden we met alle actoren, we hebben er vandaag ook met het kabinet uitgebreid over gesproken en daar komen wij zeer binnenkort opnieuw over te spreken, met alle actoren, Sociale Zaken, mensen in het onderwijs, mensen die over de veiligheid gaan, op dit moment zijn Lodewijk Asscher en Ivo Opstelten samen aan het werk om dit tot op de bodem uit te zoeken en met maatregelen te komen om ook vanuit de overheid hier tegen op te kunnen treden. Maar het kan nooit, nee daar komen we dus op zodra we die discussie met elkaar goed gevoerd hebben, maar we zullen zeker niet wachten tot de discussie is afgerond, er vinden allerlei gesprekken plaats, maar het kan nooit de taak van de overheid alleen zijn. Ik zeg er tot slot ook bij, ik heb dat een paar keer ook in mijn statement gezegd, dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de samenleving. Dus als mensen nu denken, het is nu aan Rutte en Opstelten en Asscher, ja het is aan ons om de grenzen van wat kan en wat niet kan, wanneer je over de schreef gaat keihard te bewaken, compromisloos te bewaken, dat zullen wij doen. Het is aan ons om ervoor te zorgen dat de mogelijkheden die wij hebben, bijvoorbeeld via u, via de media, om uiting te geven aan onze opvattingen en wat wel of niet betamelijk in de samenleving wat te doen. Maar vervolgens is het aan de samenleving als geheel om daartegen op te treden. Dus ook de ouders, want iedereen, jongen of meisje, maar meestal jongens die ervoor kiezen om te gaan vechten in Syrie, om daar die jihadstrijd mee vorm te geven, heeft ouders, heeft een familie, heeft een omgeving. En die hebben daar hele grote verantwoordelijkheid om tegen zo iemand te zeggen: dit ga je dus niet doen, je doet normaal, je gaat gewoon hier een baan in dit land zoeken en je gaat hier een bestaan opbouwen en je gaat niet als een halvegare naar Syrie om daar dit soort handelingen te verrichten en terug te komen met de meest extreme denkbeelden.

DE WINTHER (TELEGRAAF) Tot slot, vindt u het ten principale onwenselijk of kunt u zich voorstellen dat het kan gebeuren in Nederland dat mensen niet met de nationale driekleur over straat mogen omdat dat kennelijk wordt opgevat als een demonstratie?

RUTTE Ik neem aan dat uw vraag gaat naar aanleiding van de Haagse gemeenteraadsdiscussie gisteren. Ik vind dat burgemeesters, dat gebeurt vaker, bij allerlei gelegenheden, de bevoegdheid hebben om in bijzondere omstandigheden een demonstratie te verbieden. Dat kan.

DE WINTHER (TELEGRAAF) De Nederlandse vlag is ook een provocatie dus tegenwoordig?

RUTTE Nee de Nederlandse vlag is zeker geen provocatie. We hebben net nog vanmiddag allemaal mogen zien hoe die prachtige vlag eerst halfstok hing en vervolgens gehesen werd bij de indrukwekkende Indieherdenking, net hier in Den Haag, bij de waterpartij, bij dat prachtige monument. Nee zeker niet die vlag. Maar het is wel zo burgemeesters, bestuurders moeten besturen, en als zij menen dat demonstraties aanleiding geven tot geweld, tot discriminatie, tot haat zaaien, als dat tot clashes tussen bevolkingsgroepen, als dat kan gebeuren, als zij dat menen, en het is dan aan de lokale politiek. Zij moeten die afweging maken, maar dat gebeurt heel regelmatig. Het gebeurt vaker dat demonstraties worden omgeleid, het vaker in dit land, regelmatig in dit land, dat demonstraties moeten worden verboden. Het is een zwaar middel, moet je altijd ook goeie argumenten voor hebben en kunnen bediscussieren in de eigen gemeenteraad.

ALBERTS (NOS/RADIO 1) Meneer Rutte, Irak en IS, de hele uitgebreide beantwoording van de vragen die gisteren is verstuurd door minister Timmermans naar de Kamer, daarin wordt gerept over `mogelijke militaire steun' van Nederland aan de Koerden. Hoe moet die eruit gaan zien?

RUTTE Daar kan ik pas op antwoord geven als we daartoe besluiten. Wat Timmermans heeft geschreven is dat wij die optie niet uit willen sluiten, omdat we niet weten hoe het conflict zich nu verder ontwikkelt. Daar kunnen we niet met zekerheid uitspraken over doen. Dus onze eerste prioriteit is bijdragen aan de leniging van humanitaire noden en wij willen niet uitsluiten dat, als dat nodig is en dienstig en wenselijk is, dat we ook bereid zijn militair bij te dragen. Maar zo ver is het niet. Zo ver is het niet en dus kan ik ook niet beantwoorden hoe we dat dan zouden doen, want dan zouden we eerst het besluit moeten nemen dat we dat gaan doen.

ALBERTS (NOS/RADIO 1) Maar zijn er ueberhaupt wel middelen en mensen voor?

RUTTE Zeker.

ALBERTS (NOS/RADIO 1) Geld?

RUTTE Ja, allemaal.

ALBERTS (NOS/RADIO 1) Ja? Want Defensie heeft heel veel moeten bezuinigen de afgelopen jaren, dat betekent dus dat mevrouw Hennis de komende periode wat geld erbij krijgt?

RUTTE Dat staat los van elkaar. Er is aan de ene kant de discussie in Nederland over de totale Defensie-uitgaven, en dat beseffen steeds meer mensen dat de bezuinigingen de maximale omvang hebben bereikt. Sterker nog, er is hier en daar ook de roep om meer geld uit te geven aan Defensie, dat is een discussie. Uw vraag gaat heel specifiek, stel dat het kabinet zou besluiten om bij te dragen ook militair, als wij daartoe zouden besluiten, is dat dan financieel en militair mogelijk? En het antwoord daarop is ja.

ALBERTS (NOS/RADIO 1) Maar dat moet dan toch uit het budget van Defensie komen? Of is daar een andere pot voor?

RUTTE Wij geven per jaar in Nederland, hoewel dat gekrompen is dat budget, ongeveer 7,5 miljard euro per jaar uit aan Defensie. Daar werken rond de 50.000 goed opgeleide, meer dan 50.000 goed opgeleide mensen. Dus die middelen hebben we.

ALBERTS (NOS/RADIO 1) En is dan ook nog denkbaar dat er verplaatsingen, dat er vanuit Mali bijvoorbeeld mensen, middelen naar andere plekken gaan?

RUTTE Dat was uw eerste vraag. Dat als we zouden besluiten, wat dan het karakter zou zijn van die militaire bijdrage, en daarvoor ga ik terug naar het eerste antwoord. Dan zou dat besluit eerst genomen moeten worden. En het enige wat Timmermans gisteren gezegd heeft, is dat we zo'n besluit in dit stadium niet willen uitsluiten.

ALBERTS (NOS/RADIO 1) En op welk moment zou zo'n besluit kunnen vallen? Welke internationale partners zijn daarin leidend?

RUTTE Dat hangt van de hele situatie af, zoals hij dat ook in de brief heeft beschreven. Daar is geen concrete datum of precieze omstandigheid op te prikken. Dat gaat om de complete weging van de situatie.

BERGHUIS (RTL NIEUWS) Maakt Nederland zich hard voor het nemen van zo'n besluit?

RUTTE Er zijn verschillende landen die hebben gezegd dat ze ook in militaire zin bijdragen. De Amerikanen zelf hebben natuurlijk al zeer actief bijgedragen via hun luchtmacht. En wat Nederland heeft gezegd gisteren is dat wij onze prioriteit leggen bij de humanitaire leniging, van de humanitaire nood, maar dat wij niet willen uitsluiten dat als dat in de komende tijd nodig zou zijn, dat we ook militair willen bijdragen. Maar dat is alleen als dat ook echt een noodzakelijkheid heeft en een bijdrage kan leveren die nuttig is.

BERGHUIS (RTL NIEUWS) Wanneer is het noodzakelijk?

RUTTE Dat is eigenlijk het antwoord dat ik op uw collega gaf. Dat hangt af van de weging van de totale situatie, daar kun je niet een element uit halen.

FRESEN (NOS) Er was deze week wat kritiek op het kabinet omdat het kabinet toch wat terughoudend was met uitspreken wel of niet is er sprake van genocide in Noord-Irak. Obama deed dat vrij snel en voegde de daad bij het woord en Nederland, dat was de kritiek vanuit de Tweede Kamer, was daar een beetje afwachtend, afhoudend in. Waarom kostte het zo veel moeite voor het kabinet om te zeggen: er is daar sprake van genocide.

RUTTE Omdat het kabinet steeds de beoordeling van gebeurtenissen ook op basis van het feitenmateriaal wil doen. En wat Frans Timmermans ook gisteren aan de Kamer heeft geschreven is dat het inzetten op dat punt verder is voortgeschreden op basis van de laatste informatie die wij hebben gekregen, op basis waarvan wij konden zeggen dat er sprake is van dat men bij IS vermoedelijk verantwoordelijk is voor zeer ernstige internationale misdrijven, zoals oorlogsmisdrijven, misdaden tegen de menselijkheid en genocide.

CATS (FINANCIEELE DAGBLAD) U zegt dat u volgende week naar Twente gaat om daar onder meer te praten over groei en banenbevordering en dergelijke. Wat is er zo bijzonder aan Twente, is daar een voorbeeld voor groei of banenontwikkeling, dat u kan inspireren daartoe?

RUTTE Het is geen werkbezoek. Wij gaan niet op bezoek bij een bedrijf of iets, dat doen ministers of ikzelf heel regelmatig, ik ben ook zelf heel regelmatig in Twente en dat is een regio die in termen van innovatiekracht, in termen van ondernemerschap, vind ik, een voorbeeld is voor de rest van Nederland in opzichten. Maar dat is niet de reden om daarheen te gaan. De reden dat we erheen gaan is dat Henk Kamp ons heeft uitgenodigd.

CATS (FINANCIEELE DAGBLAD) U gaat naar hem thuis?

RUTTE Ja, naar hem thuis en iets bij hem in de buurt. Maar ik geloof dat als u de RVD belt, want ik heb niet precies de cooerdinaten beschikbaar, dan krijgt u meer informatie.

CATS (FINANCIEELE DAGBLAD) Is goed. Maar leidt dit met Prinsjesdag al tot een visie op hoe Nederland de groei en banen, werkgelegenheid, kan bevorderen? Of is dit voor de lange termijn?

RUTTE Het kabinet heeft altijd aan het begin van het politieke seizoen een moment, meestal aan het begin van het politieke seizoen, een moment dat we als kabinet met staatssecretarissen en ministers wat meer ten principale, fundamenteel spreken over de grote kwestie die voorliggen. En waar wij dinsdag over zullen spreken is, als je toen je de zomer inging, toen was heel duidelijk natuurlijk dat groei en banen voor de rest van het jaar een heel belangrijk onderwerp zal zijn. Dat is natuurlijk nog steeds zo. Maar tegelijkertijd moeten we vaststellen dat deze zomer geopolitiek natuurlijk heel veel gebeurd is en gebeurt en wij zullen dus dinsdag met elkaar dat geheel wegen en ook bezien welke impact dat heeft op de begrotingsvoorbereidingen. Dus dat zal men terugzien in de vorm van de verschillende uitingen van het kabinet op en rondom Prinsjesdag.

CATS (FINANCIEELE DAGBLAD) En die groei en banen. Deze week kwam natuurlijk ook de CPB-cijfers, de verwachtingen voor de werkgelegenheidsontwikkelingen zijn niet heel erg fantastisch, dus in die zin zou het even toch altijd ondanks de moeilijke geopolitieke situatie natuurlijk neem ik aan een prioriteit om daar toch actie op te ondernemen?

RUTTE Ja, tegelijkertijd. Kijk de eerste prioriteit van Lodewijk Asscher en mij, het hele kabinet, is herstel van werkgelegenheid. Ik heb dat hier uitgebreid gezegd en dat blijft natuurlijk zo. Tegelijkertijd hebben we dat steeds te bezien in de context van de meest actuele ontwikkelingen. En de meest actuele ontwikkeling nu die we kunnen zien is dat aan de ene kant de rekenmeester zeggen dat de Nederlandse economie een zekere groei doormaakt en dat de verwachtingen voor het komend jaar ongeveer in lijn zijn met de verwachtingen zoals die zich in juni al aftekenden, een hele kleine verbetering in termen van het tekort. En tegelijkertijd natuurlijk, precies wat u zegt, onaanvaardbaar hoge werkloosheidsaantallen, die willen we dus naar beneden hebben. Tegelijkertijd zien we natuurlijk de geopolitieke situatie in belangrijke mate veranderen en wijzen ook de rekenmeesters erop dat die ook een eigen impact kunnen hebben op de economie. Dus wat wij onveranderd zullen doen is volledige focus houden op herstel van werkgelegenheid, herstel van het groeivermogen van de Nederlandse economie, banen, dus gewoon werkgelegenheid, mensen weer aan de slag krijgen, jonge mensen die op de arbeidsmarkt komen, mensen die werkloos zijn, ouderen. En dat hebben wij constant te bezien in de context van de ontwikkelingen zoals ik die schets. En op basis daarvan de goede besluiten te nemen. Waarbij ik tot slot opmerk dat het nooit alleen het kabinet kan zijn, want banen, de overheid zelf is in Nederland verantwoordelijk voor ongeveer een kwart van de banen. Driekwart van de banen worden verzorgd, ontstaan in het MKB, ontstaan doordat iemand 's morgens wakker wordt en een bedrijf start en na een tijdje mensen gaat aannemen. Bestaande bedrijven die groeien. Daar zitten de banen, daar wordt ook de nationale rekening door gefinancierd, omdat mensen bereid zijn die risico's te nemen en die bedrijven te starten. Dus moet alles erop gericht zijn om ervoor te zorgen dat dat investeringsklimaat, dat het groeivermogen van de Nederlandse economie, het verdienvermogen van Nederland, dat dat maximaal wordt ondersteund. En daar hebben wij als kabinet ons constant over te bekreunen.

BREMMER (ALGEMEEN DAGBLAD) Volgende week begint het nieuwe politieke seizoen weer. U heeft afgelopen maand, we hebben het allemaal gehoord, alle geopolitieke crises, de verschrikkelijke ramp, gehad. Volgende week gaan we een beetje ook over tot de orde van de dag. Vindt u het moeilijk om de knop weer om te zetten, als we weer gaan steggelen over begrotingen, na zeg maar zo'n enorme tragedies. Is dat lastig om die knop weer om te zetten en weer daar tot de orde van de dag over te gaan?

RUTTE Heel concreet: de verschrikkelijke ramp met MH17, die knop zet ik niet om. Want daar zullen we de komende maanden heel veel tijd in blijven steken. De meest betrokken ministers, de ministeriele commissie, het ministeriele crisisteam, zal blijven functioneren, heeft gisteren nog vergaderd, heeft de vergaderingen weer staan, de activiteiten ook geschetst: repatriering van slachtoffers, van bezittingen, het onderzoek naar de oorzaak en het strafrechtelijk onderzoek en de opsporing van de daders. Dus daar hoef ik de knop niet voor om te zetten want dat blijft een heel belangrijk deel van het werk van de meest betrokken bewindslieden, waaronder mijzelf. Meer breder als ik kijk naar de verschillende geopolitieke brandhaarden en de effecten die dat op Nederland heeft. Kijk Nederland is onderdeel van de wereld, het is niet: je hebt Nederland en we hebben de rest van de wereld. Wij zijn onderdeel van die wereld. We liggen in Europa, we liggen in de wereld, we zitten niet op een eigen planeetje. Dus je moet altijd, bij het beleid dat je maakt als kabinet, je afvragen wat de gevolgen zijn van wat er in de rest van de wereld gebeurt en al helemaal voor aan zee liggende open economie als de Nederlandse, die daar in een hele belangrijke mate van afhankelijk is. En soms van profiteert als CPB vaststelt dat de groei in Amerika en Japan anders is...

BREMMER (ALGEMEEN DAGBLAD) ... Volgende week gaat het ook weer over: die wil zoveel miljoen voor dit, de ander voor dat, de Zwarte Pietdiscussie bij wijze van spreken komt weer op.

RUTTE Nee, dat vind ik dat is onderdeel van mijn vak als politicus en als minister-president, om ervoor te zorgen dat al die discussie in goede banen worden geleid.

BREMMER (ALGEMEEN DAGBLAD) Arie Slob zegt van, laten we hopen dat iets van die eenheid die afgelopen weken is gebleken, dat we die vast kunnen houden in het nieuwe politieke jaar. Hoopt u dat ook?

RUTTE Mijn streven is altijd gericht op een zo grote mogelijke mate van eenheid. Als minister-president van dit land, in die hoedanigheid, maar ook als vorm van een coalitie.

BREMMER (ALGEMEEN DAGBLAD) Maar verwacht u dat ook?

RUTTE Ja ik heb daar in ieder geval goede hoop op, omdat we in dit land gezegend zijn, ik heb het vaker gezegd, met een heel bijzonder politiek stelsel wat als je er van buiten naar kijkt alle kenmerken heeft van instabiliteit, maar al zo'n 130 jaar in staat is om steeds te komen tot de noodzakelijke beslissingen.

BREMMER (ALGEMEEN DAGBLAD) Nog een vraagje. U heeft zelf afgelopen maand continu keihard gewerkt, komt u zelf nog toe aan wat vakantie?

RUTTE Nee, zoals u zei, de agenda is weer vol. Maar ik doe het graag, het is belangrijk werk. De ramp met MH17 heeft natuurlijk iedereen die daar heel erg bij betrokken was geraakt, en nog steeds. Dat is zo verschrikkelijk, en zeker ook in de allereerste plaats voor de nabestaanden, voor iedereen die vrienden en familie heeft verloren. En dat heeft tegelijkertijd ook enorm gemotiveerd iedereen in het ministerieel crisisteam, maar ook ambtelijk he, want er zitten dus naast die vier-vijf bewindslieden die daarmee bezig zijn, zitten erachter een hele grote ambtelijke organisatie die er kei- en kei- en keihard aan werkt. Zoals gisteren bekend werd, 200 mensen die betrokken zijn bij het opsporingsonderzoek, tien officieren, het grote onderzoek van de OVV en die enorme repatrieringsmissie. Het is vreselijk dat het moet gebeuren, maar iedereen is zeer gemotiveerd om bij die verschrikkelijke omstandigheden dan het goede te doen.

DUIN (ALGEMEEN DAGBLAD/PAROOL) Mijn collega stipte net al even aan dat ook de kleine dingen die gaan spelen, onderdeel daarvan de Zwarte Pietendiscussie, is. Daar heeft u vorig jaar, heb ik u daar een vraag over gesteld, toen wuifde u dat weg. Toen zei u, Zwarte Piet is zwart, daar ga ik niet over, daar kan ik ook niks aan doen, daar kan ik niks aan veranderen. U zei ook, hoed je voor een land waar de politiek over dit soort zaken verregaande meningen heeft. Vice-premier Asscher die gaat nu toch met mensen om de tafel zitten om die discussie in goede banen te leiden. Gaat de politiek hier nu wel of niet over?

RUTTE Nee de politiek gaat niet over de kleur van Zwarte Piet. Wat je wel ziet is dat in een samenleving tradities veranderen, in de loop van de tijd opvattingen over tradities ook veranderen. En wat Lodewijk Asscher doet, heb ik ook al beantwoord die vraag in een van de laatste persconferenties voor de vakantie want toen speelde dat al, wat hij doet is die discussie in goede banen leiden zonder dat het kabinet een opvatting heeft over de uitkomst daarvan.

DUIN (ALGEMEEN DAGBLAD/PAROOL) Waarom moeten discussie over dit soort particuliere dingen in goede banen worden geleid door het kabinet?

RUTTE Omdat als je vaststelt dat een bepaalde discussie maatschappelijk bij bepaalde groepen hevige emoties oproept je als kabinet uiteraard ervoor kiest om een bijdrage te leveren aan het lenigen van die emoties zonder een keuze te maken in de oplossingsrichting.

DUIN (ALGEMEEN DAGBLAD/PAROOL) Maar er zijn toch enorm veel discussies, die in de maatschappij spelen, waar een kabinet geen mening over hoeft te hebben en die ook niet in goede banen hoeft te leiden?

RUTTE Over dit onderwerp heeft het kabinet geen mening, dus we hebben geen mening over de kleur van Zwarte Piet, nooit gehad. En hoe die traditie zich verder ontwikkelt in de samenleving, is aan de samenleving. Maar het is wel gebruikelijk dat als er spanningen zijn in de samenleving bij bepaalde groepen, dat kwesties daar heel hoog oplopen, dat het kabinet, als het dienstig is dat wij een gesprek faciliteren, dat we ons daarvoor beschikbaar houden.

DUIN (ALGEMEEN DAGBLAD/PAROOL) Maar waarom was dat dan vorig jaar, toen ik die vraag stelde, nog niet zo en nu wel?

RUTTE Wat je ziet is dat in de loop van de tijd die discussie zelf natuurlijk vaak emotie en qua zwaarte enorm aan gewicht heeft gewonnen, helaas. Dat het kabinet net zoals toen nog steeds zegt, wij gaan niet over de uitkomst daarvan, dat is echt aan de samenleving. Maar dit speelde al voor de zomer, dat Lodewijk Asscher, en ik vind het ook volstrekt terecht dat de minister van Integratie en degene die zich in het bijzonder natuurlijk ook bezighoudt met dit type zaken als die zich voordoen, dat hij zich beschikbaar houdt voor een gesprek daarover.

DE GRAAG (HART VAN NEDERLAND) Ik wou nog het even hebben over die repatrieringsmissie, hoe groot is eigenlijk de kans dat we daar op korte termijn teruggaan naar Oost-Oekraine voor onderzoek?

RUTTE Daar moeten we denk ik ons allemaal voor hoeden uitspraken over te doen. Dat moeten we aan de deskundigen overlaten. De lijn die het kabinet heeft gekozen is dat we teruggaan als we voor langere tijd onder redelijk stabiele omstandigheden, dus enigszins zo veilig mogelijk, daar ons werk kunnen doen. En we hebben nu een aantal dagen daar kunnen werken met een relatief grote groep mensen, maar te kort, we moesten helaas weg. En we willen terug, maar dat doen we als we menen, op basis van de informatie de we hebben, dat we daar wat langere tijd onder veilige omstandigheden kunnen werken. En de inschatting daarvan ga ik niet geven omdat ik dat echt iets voor de deskundigen vind. Ik moet oppassen dat ik mezelf tot deskundige verklaar over de precieze stabiliteit in dat deel van Europa. Dat is echt een zaak van veiligheidsdiensten, van Defensie, die op basis van alle weging van de informatie die zij krijgen op enig moment met een advies komen. Ik hoop dat dat gebeurt voor de winter invalt, dat zij ons zeggen: we kunnen voor wat langere tijd terug. En we hebben om die reden ook in Charkov en ook in Kiev mensen zitten om heel snel weer te kunnen opschalen. Dus we hebben niet al die mensen daar gehouden, de meeste zijn teruggekeerd, maar we hebben dus wel daar een organisatie die zodra het mogelijk is weer in het missiegebied aan de slag te gaan, om dat ook te doen.

DE GRAAG (HART VAN NEDERLAND) We hebben mailtjes binnen van bezorgde Feyenoordfans, omdat Feyenoord moet gaan voetballen in Kiev, is er iets te zeggen over de veiligheidssituatie daar?

RUTTE Ja, Frans Timmermans heeft daar vandaag over laten weten dat hij in contact is met Feyenoord, over die specifieke kwestie. En dat ze daar met elkaar goed over spreken. Die wedstrijd is 21 augustus, dus daar is contact over gaande over de vraag tussen Buitenlandse Zaken en Feyenoord.

DE GRAAG (HART VAN NEDERLAND) Dus er is kans dat die wordt afgelast of verplaatst of wat dan ook?

RUTTE Nee ik kan alleen maar zeggen dat dat contact er is. Ik heb verder nu geen informatie over de precieze richting waarin dat contact zich ontwikkelt. Maar tussen Buitenlandse Zaken, Frans Timmermans, en Feyenoord is contact. En als de veiligheidssituatie daar aanleiding toe geeft, dan zal gezamenlijk met conclusies komen. Er is op dit moment geen negatief reisadvies voor Kiev. Kiev ligt natuurlijk een heel stuk westelijker dan het gebied waar de separatisten actief zijn. Het gaat echt om hele grote afstanden, maar de specifieke inschatting, ook meer richting 21 augustus, kan het wel of niet, daarover hebben Buitenlandse Zaken en Feyenoord contact.

Vraag Vischjager over pianospelen