PG Hoge Raad: “Onschuldig veroordeeld worden is een nachtmerrie”


PG Hoge Raad: 'Onschuldig veroordeeld worden is een nachtmerrie'

Den Haag , 7-6-2012

Advocaat-generaal bij de Hoge Raad Diederik Aben meldde deze week  een
mogelijke justitiële dwaling in de zaak van een Chinese vrouw in Breda, die
bijna 20 jaar geleden om het leven is gebracht. Het parket bij de Hoge Raad
heeft zelf een onderzoek ingesteld en concludeert dat zes mensen waarschijnlijk
ten onrechte zijn veroordeeld voor dat misdrijf. Wat is er misgegaan? Jan Watse
Fokkens, die als procureur-generaal de leiding heeft over dat parket, legt het
uit.

De moeder van een Chinese restauranthouder in Breda is in juli 1993 dood
aangetroffen in de zaak van haar zoon. Ze was zwaar mishandeld en gewurgd.
Rechercheonderzoek leverde niets op, maar acht maanden later kwam de Criminele
Inlichtingen Dienst met een tip die tot een doorbraak leidde. Drie mannen en
drie vrouwen van rond de twintig werden aangehouden.

De mannen ontkenden elke betrokkenheid, de vrouwen legden wel bekentenissen af
en wezen de mannen als hoofddaders aan. Hun verklaringen leidden ertoe dat de
mannen in hoger beroep werden veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf. De
vrouwen kregen wegens medeplichtigheid straffen variërend van vijftien maanden
tot twee jaar, deels voorwaardelijk. Na het uitzitten van de straf besloot één
van de hoofdverdachten het er niet bij te laten zitten. Als gevolg daarvan
heeft advocaat-generaal Aben de Hoge Raad om herziening van de strafzaak
gevraagd.

Het parket heeft zelf om herziening gevraagd. Is dat voor het eerst?

'Nee, dat gebeurt vaker', zegt procureur-generaal Fokkens. 'We hebben dat ook
bij de zaak tegen Lucia de Berk gedaan bijvoorbeeld en de Schiedammer
parkmoord. Maar we vorderen ook regelmatig herziening in kleinere zaken,
bijvoorbeeld als sprake is van persoonsverwisseling. We doen ons best om fouten
te onderkennen en daarvan te leren. Herstellen is maar gedeeltelijk mogelijk.
Als inderdaad blijkt dat in deze zaak zes mensen onterecht zijn veroordeeld, is
dat natuurlijk verschrikkelijk. Schuldig bevonden te worden aan iets dat je
niet hebt gedaan, lijkt me een van de ergste dingen die een mens kan overkomen.
Dan raak je alles kwijt, inclusief je vertrouwen in mensen en het vertrouwen
dat zij in jou hebben. Een nachtmerriescenario.'

Waarom wordt bijna twintig jaar na dato pas om herziening gevraagd?

'Eén van de veroordeelden heeft na zijn vrijlating alsnog aandacht voor de zaak
gevraagd, maar als er geen nieuwe feiten zijn, zal geen advocaat daarmee aan de
slag gaan. Het heeft dus even geduurd. Uiteindelijk heeft het project Gerede
Twijfel van rechtspsycholoog Van Koppen en criminoloog Nelen zich erover
gebogen. Die groep onderzoekt vonnissen waar discussie over is. Zij hebben hun
bevindingen onder de aandacht gebracht van de Commissie evaluatie afgedane
strafzaken, die na een kort onderzoek met nieuwe technieken constateerde dat
geen enkel spoor van de verdachten op de plaats delict te vinden was. De
commissie vond dat nieuw onderzoek nodig was. Daarmee kwam het college van
procureurs-generaal bij mij. Een ervaren rechercheteam met een officier van
justitie onder leiding van advocaat-generaal Aben is meer dan een jaar met de
zaak bezig geweest. De resultaten vergroten de twijfel over deze veroordeling.'

Is deze zaak vergelijkbaar met de dwalingen in de Puttense moordzaak, de zaken
tegen verpleegkundige Lucia de Berk en bejaardenverzorgster Ina Post en de
Schiedammer parkzaak?

'Deze zaak is wat ernst en zwaarte betreft wel vergelijkbaar, maar of er
werkelijk sprake is van een dwaling weten we nog niet. Wij denken dat, als de
resultaten van Abens onderzoek toen bekend waren geweest, de rechtbank zou
hebben vrijgesproken. Maar pas als de Hoge Raad in december beslist dat de zaak
opnieuw behandeld moet worden en een ander gerechtshof tot vrijspraak komt, kun
je echt van een justitiële dwaling spreken en kunnen wij vaststellen welke
lessen we hieruit kunnen leren. Verder is de reden voor een herziening in elke
zaak anders.'

Wat is in deze zaak misgegaan?

'De recherche heeft destijds geen sporen van de verdachten kunnen vinden op de
plaats delict. Een bloedspoor kon eventueel wel van één van de verdachten zijn,
maar technisch onderzoek stelde destijds weinig voor, vergeleken met de huidige
mogelijkheden. Nu we alle sporen hebben laten onderzoeken, weten we dat
helemaal niets van de veroordeelden is gevonden. Dat is erg onwaarschijnlijk,
gezien het geweld dat is toegepast. Het bloedspoor, vermoedelijk een
daderspoor, is afkomstig van een man met Aziatische voorouders. De haren- en
speekselsporen zijn van familieleden van het slachtoffer. Daardoor staan de
bekentenissen van de vrouwen nu nog meer op zichzelf. Verder is er iets
merkwaardigs gebeurd: ontlastende getuigenverklaringen ontbraken aan het
dossier. Twee mensen die ten tijde van het delict aan de overkant bij een
bushalte zaten, hadden niemand gezien, terwijl de vrouwen beweerden dat de
verdachten voor het restaurant hebben staan wachten. Dat kan onmogelijk allebei
waar zijn. Maar dat wisten de rechters niet.'


De rechtbank en het gerechtshof hebben hun oordeel dus gebaseerd op de
verklaringen van de vrouwen. Maar een bekentenis alleen kan toch nooit als
bewijs dienen?

'Nee, maar in dit geval waren er drie bekentenissen, die elkaar ondersteunden
en de verdenking tegen de mannen bevestigden. Twee van de drie vrouwen hebben
bovendien niet alleen bij de politie bekend, maar ook bij de rechtbank en later
nog eens bij het gerechtshof. In andere grote zaken die niet goed zijn gegaan,
trokken de verdachten hun bekentenissen op de zitting in. De bekentenissen
waren wel tegenstrijdig en klopten op sommige punten niet, dat heeft het
gerechtshof destijds ook onderkend. Maar het menselijk geheugen is feilbaar,
zeker als het gaat om gebeurtenissen die sterke emoties oproepen. Verder is het
moeilijk om een vreselijke waarheid over jezelf te vertellen, dat gaat vaak
stukje bij beetje, zodat er steeds iets in het verhaal verandert. Mogelijk is
het hof van dergelijke omstandigheden uitgegaan. Aben heeft de verklaringen nog
eens geanalyseerd met behulp van nieuwe psychologische inzichten. Daardoor
kwamen onwaarschijnlijkheden en tegenstrijdigheden sterker naar voren. De
vrouwen zijn vervolgens opnieuw gehoord. Zij hebben hun verklaringen
ingetrokken. Ook dat bewijs is nu dus komen te vervallen.'

Hoe komt het dat mensen valse verklaringen afleggen en daar ook nog bij
blijven?

'Moeilijke omstandigheden kunnen een mens geweldig onder druk zetten. De
verdachten waren nog heel jong. Ze zaten in afzondering in het huis van
bewaring en werden vaak uren achter elkaar verhoord. Dat kan ertoe leiden dat
je onwaarheden verklaart en dat je daar niet op terug durft te komen. Vergeet
niet dat ze anderen erbij hadden gelapt. Ze waren mogelijk bang om van meineed
beschuldigd te worden, of opnieuw geïsoleerd te worden. Ze wilden maar één
ding: de zaak afsluiten.'

Verwacht u nog meer afgedane strafzaken die voor herziening in aanmerking
komen?

'Ja. Ik verwacht meer verzoeken. Of er ook meer zaken voor herziening in
aanmerking komen, moeten we afwachten. Er is sinds de Schiedammer parkmoord
veel verbeterd. De politie werkt met tegenspraak, waardoor rechercheurs zich
niet zo gauw blindstaren op één scenario. Verhoren worden opgenomen zodat
achteraf gecontroleerd kan worden of verhoorders, wellicht onbewust, informatie
aan de verdachte hebben gegeven. Bovendien hebben advocaten eerder toegang.
Maar er zijn nog heel wat oude strafzaken met ontkennende verdachten, die
willen dat er naar hun zaak gekeken wordt. In de loop van dit jaar wordt een
wetswijziging verwacht, die ons meer bevoegdheden geeft om eigen onderzoek te
doen naar ernstige zaken. Ook het recht van veroordeelden om herziening te
vragen, wordt dan verruimd. Dat zal vast wel wat extra verzoeken opleveren.'