Gemeente Barneveld


Archeologen vinden 2000 jaar oude cultusplaats of grafmonument

Opgravingen Harselaar West-West

De afgelopen twee weken hebben archeologen van BAAC bijzondere resten ontdekt die nieuw licht werpen op de vroege geschiedenis van het toekomstige bedrijventerrein Harselaar West-West. De opgraving is de laatste fase van een onderzoek dat in 2009 werd gestart. Er werden een boerderij en een grafmonument of cultusplaats uit de IJzertijd gevonden. Ook werden de middeleeuwse voorgangers van de boerderij Klein Harselaar opgegraven. De onderzoekers verlaten het gebied nu definitief. Zij hebben hun werk in het veld afgerond; nu begint het puzzelen om een beeld te vormen van de vroege geschiedenis van dit gebied.

Het landschap

Vroeger zag de omgeving van Harselaar-West-West er heel anders uit dan tegenwoordig. Ooit slingerde hier een beek tussen kleine verhogingen in het landschap. Alleen deze hogere dekzandkopjes werden door mensen bewoond. Op slechts enkele decimeters onder het maaiveld bevond zich het grondwater, waardoor zelfs 700 jaar oude houten paalpunten bewaard zijn gebleven. Wat dit betekende voor de gezondheidstoestand van de bewoners is niet bekend, maar daarvan bestaat wel een vermoeden. Dit geldt zeker voor de archeologen die zorgvuldig de achtergebleven resten hebben onderzocht. Door het onderzoek in het laboratorium naar stuifmeelkorrels, verkoolde zaden en granen hoopt de gemeente een beter beeld te krijgen van de omgeving waarin deze eerste boeren hun boerderijen bouwden.

Een cultusplaats uit de IJzertijd?

De opgraving van de afgelopen weken richtte zich met name op de resten van boerderij Klein Harselaar en sporen uit de IJzertijd. Van de oudste periode werd een tweeduizend jaar oude boerderij en een aantal spiekers (dat zijn kleine graanschuurtjes) van 2 bij 2 meter gevonden. Spectaculair is de ontdekking van een cultusplaats of grafmonument; een greppel in de vorm van een rechthoek (8 bij 10 meter) waarin scherven werden gevonden uit de IJzertijd. Wanneer verder onderzoek uitwijst dat het een cultusplaats betreft, hebben we te maken met een voor Midden-Nederland unieke vondst.

Een historisch erf

Op een kaart uit 1697 staat bij de boerderij, waarvan de laatste opvolger (Klein Harselaar) onlangs werd afgebroken, de eigenaar Hendrick Maesse vermeld. Zijn boerderij lag ooit op de grens van de heide en het onontgonnen gebied. Deze grens lag 200 jaar geleden ongeveer op de plaats waar nu de A1 loopt. In september werd het stalgedeelte opgegraven. Op de plaats van het woongedeelte werden weinig resten teruggevonden. Wel troffen de archeologen een bakhuisje aan. Uniek is dat exact op de plaats van de gesloopte boerderij zes (!) voorgangers zijn ontdekt. Dat betekent dat zes keer de boerderij werd afgebroken en op dezelfde plaats een nieuwe boerderij werd gebouwd. De eerste vier boerderijen waren van hout en daarna werden ze van baksteen gemaakt. Waarschijnlijk is de oudste uit de vijftiende eeuw. Volgens Mirjam Brouwer van BAAC is dit een van de eerste opgravingen van een boerderij waar de bouwgeschiedenis zo ver terug te volgen is. Scherven van drinkkannen en kook- of opslagpotten laten zien dat al vanaf de dertiende eeuw op deze plaats mensen hebben gewoond. Inmiddels zijn ook nog drie oudere boerderijen uit de Middeleeuwen gevonden. Met behulp van jaarringonderzoek wordt geprobeerd om enkele paalpunten die bewaard zijn gebleven nauwkeurig te dateren. Regionaal archeoloog Peter Schut is enthousiast dat waarschijnlijk kan worden aangetoond dat de omgeving van Barneveld al vóór de veertiende eeuw werd ontgonnen.

Bezoek van prijswinnaars van het Rijksmuseum van Oudheden

Vorige week bezochten drie scholieren de opgraving. Zij hadden afgelopen zomer in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden een prijsvraag gewonnen. De winnaars werden op Harselaar-West-West rondgeleid en mochten de archeologen helpen bij de opgravingen. Zij glunderden ondanks bevroren tenen en vingers van de spanning. Voor Hugo (Zeist) was er geen twijfel mogelijk: hij wordt later archeoloog en Pleun (Leiden) gaat een spreekbeurt over de opgraving houden. Ray (Wijk bij Duurstede) was behoorlijk verkleumd maar toch erg enthousiast. Alle kinderen kregen op het eind van de dag een oorkonde van BAAC en een mooi cadeau.

Na het veldwerk volgt het laboratoriumonderzoek

Verschillende specialisten, waaronder aardewerk- en jaarringonderzoekers, botanici, archeozoölogen, maar ook it-specialisten, natuurkundigen, archeologen en historici gaan nu aan het werk om alle verzamelde gegevens tot één verhaal samen te voegen. Zo ontstaat meer informatie over de ontginningsgeschiedenis van het gebied. Alle gegevens samen vertellen het verhaal van duizenden jaren bewoning. De bewoners hebben het landschap gemaakt. Zij maakten keer op keer gebruik van bestaande landschapselementen, voegden nieuwe elementen toe en verwijderden delen tot en met het landschap dat binnenkort wordt getransformeerd tot een bedrijventerrein.