Algemene Rekenkamer

www.rekenkamer.nl

15 december 2011

Beperkt zicht Rijk op volume en waarde van vastgoed

Ministerie van Financiën kondigt initiatieven aan in kader van Compacte Rijksdienst

De rijksoverheid heeft beperkt zicht op de hoeveelheid grond, water, gebouwen en infrastructuur die in eigendom zijn. De waarde van onroerende goederen wordt niet op eenduidige wijze bepaald, zo stelt de Algemene Rekenkamer vast. Verder wordt niet periodiek nagegaan of het Rijk vastgoed nog nodig heeft. De rijksoverheid laat zo kansen liggen om te besparen en weet niet of overtollig vastgoed ter verkoop tijdig wordt aangeboden. In de jaren 2007-2009 heeft het Rijk met 1100 transacties voor ¤ 574 miljoen vastgoed verkocht. Volgens het Kadaster bezit het Rijk ruim 37% van het vastgoed in Nederland.

Dit blijkt uit het op 15 december 2011 gepubliceerde onderzoek Vastgoed van het Rijk: volume en waarde van de Algemene Rekenkamer. De waarde van het vastgoed van het Rijk wordt door de minister van Financiën jaarlijks aangegeven op de Staatsbalans. De Staatsbalans 2010 vermeldt ¤ 80 miljard aan vastgoed. Dit vermogensoverzicht biedt echter geen betrouwbaar beeld, zo stelde de Algemene Rekenkamer al in mei 2011 vast. De minister van Financiën bepaalt het bedrag voor vastgoed op basis van opgaven van de ministeries. Die hebben echter beperkt zicht op het volume en de waarde van hun vastgoed, zo stelt de Algemene Rekenkamer vast. Zo sluiten de opgaven die de ministers afgeven over het aantal hectare grond niet geheel aan op de gegevens van het Kadaster. Ook zijn de keuzes die Financiën maakt wat meetelt voor de Staatsbalans soms arbitrair. Natuurgronden van Staatsbosbeheer en landbouwgronden van Bureau Beheer Landbouwgronden zijn geen juridische eigendom van het Rijk, maar worden toch meegeteld. Vastgoed van spoorbeheerder ProRail en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) wordt daarentegen weer niet op de Staatsbalans meegeteld.
Het Rijk geeft jaarlijks circa ¤ 2 miljard uit aan onderhoud van het vastgoed, voornamelijk aan infrastructuur. Rijksbreed zijn circa 3.000 arbeidsplaatsen verbonden aan het onderhoud.

Ministeries hebben beperkt zicht op marktwaarde vastgoed

Hoeveel de vastgoedbezittingen van het Rijk waard zijn, is niet duidelijk. Ministeries hebben goed zicht op hun boekwaardes, maar nauwelijks zicht op de marktwaarde. Sommige bezittingen, zoals rivieren, het territoriale deel van de Noordzee en de Kroondomeinen, staan niet op de Staatsbalans. Ook bij gebouwen zijn er onduidelijkheden. Zo wordt bijvoorbeeld de marktwaarde van het Torentje van de minister-president, de Tweede Kamer, ambassades en sommige paleizen niet meegerekend in het Rijkshuisvestingstelsel. Er bestaan geen eenduidige voorschriften voor ministeries hoe zij vastgoed op hun balans moeten zetten. De Algemene Rekenkamer beveelt eenduidige richtlijnen aan hoe vastgoed te administreren en de waarde te bepalen.

Elk ministerie bepaalt zelf of panden overtollig worden verklaard

Ministeries zouden periodiek moeten nagaan of hun vastgoed nog wel nodig is. Plannen om de rijksoverheid en de krijgsmacht in te krimpen en de politie te reorganiseren maken de noodzaak voor zulke inventarisaties groter. Ministeries zijn nu verplicht overtollig vastgoed aan de minister van Financiën te melden, maar een periodieke doorlichting van het vastgoedbezit is niet verplicht. Diverse prikkels om overtollig vastgoed te melden zijn per saldo zwak. Het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf (RVOB) heeft namens de minister van Financiën nog nooit overtollig vastgoed gevorderd. De Algemene Rekenkamer beveelt standaard een vastgoedinventarisatie aan bij een reorganisatie en verder verplicht onderzoek elke vier jaar. Zo'n periodieke inventarisatie zou ook moeten gelden voor het Bureau Beheer Landbouwgronden dat al vele jaren zo'n 10.000 ha grond in bezit heeft.

Reactie ministers en nawoord Algemene Rekenkamer

De minister van Financiën erkent in een reactie dat er soms verschillen bestaan in cijfers over het vastgoed. Die verschillen worden op korte termijn samen met het Kadaster weggewerkt. De minister kondigt - mede in het kader van het programma Compacte Rijksdienst - ook betere informatie aan ovver de waarde van het vastgoed. Het kabinet heeft onlangs besloten het tijdig overtollig stellen van vastgoed te stimuleren. Alle ministeries moeten een jaarlijkse strategie opstellen hoe met de vastgoedportefeuille om te gaan. De nieuwe regels gaan ook gelden voor het Bureau Beheer Landbouwgronden. De Algemene Rekenkamer steunt de initiatieven van de minister van Financiën.