Eerste Kamer zet debat onverdoofde rituele slacht in januari voort
15 december 2011
De Eerste Kamer zal het debat over het initiatiefvoorstel Thieme voor
een wettelijke verplichte bedwelming van dieren bij de rituele slacht
in januari voortzetten. Op dinsdag 13 december besloot de Kamer om de
beraadslaging op te schorten in afwachting van een brief waarin
staatssecretaris Bleker van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie
voorstellen doet gericht op het welzijn van slachtdieren in het
algemeen. Deze brief zal deel uitmaken van de beraadslagingen als het
debat over het wetsvoorstel van Thieme wordt voortgezet.
Woordvoerders van alle twaalf fracties in de Eerste Kamer gaven in het
debat op 13 december hun visie op de initiatiefwet. In antwoord op vele
vragen verdedigde het Tweede Kamerlid Thieme haar voorstel voor
'wijziging van de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren in verband
met het invoeren van een verplichte voorafgaande bedwelming bij ritueel
slachten' (EK 31.571).
Nadat staatssecretaris Bleker de contouren schetste van een te
ontwikkelen algemeen beleid, dat ook de omstandigheden van de niet
rituele slachterijen zal gaan omvatten, vroegen zowel de Kamer als
mevrouw Thieme om bedenktijd in afwachting van zijn brief met nadere
uitleg. De tweede termijn van het debat beperkte zich daarop tot korte
verklaringen van de woordvoerders van de verschillende fracties, waarin
zij een voorlopig oordeel gaven over de initiatiefwet, de toelichting
van Thieme - fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren in de
Tweede Kamer - en het commentaar van de regering op het voorstel.
Alternatief plan
Een meerderheid van de Kamer bestaande uit de fracties van PvdA, VVD,
CDA, D66, CU en SGP kondigde aan dat zij tegen het voorstel Thieme zal
stemmen in de vorm zoals het nu voorligt. Deze fracties omarmen in
plaats daarvan een alternatief plan dat staatssecretaris Bleker tijdens
het debat ontvouwde, en dat hij op korte termijn in een brief aan de
Kamer nader zal toelichten. Alleen de fracties van de Partij voor de
Dieren, de PVV-fractie, SP-fractie, en de fracties van 50Plus en OSF
staan achter het voorstel, zo bleek dinsdag 13 december tijdens het
debat over het initiatiefvoorstel Thieme.
Initiatiefneemster Thieme kreeg van meerdere fracties complimenten voor
haar doorzettingsvermogen om het welzijn van de dieren op de agenda te
krijgen en te houden. Haar heldere verdediging van het voorstel leidde
ertoe dat de fracties duidelijker stelling konden nemen: voor of tegen
het voorstel. Zij wilde niet meer in tweede termijn antwoorden nadat
staatssecretaris Bleker de Eerste Kamer liet weten dat hij middels een
convenant alternatieven wil ontwikkelen voor een algeheel verbod op
onverdoofd slachten. Thieme wil de gelegenheid zich hierover nader te
beraden.
'Best practises'
De fracties in de Eerste Kamer die fundamentele bezwaren hebben tegen
een wettelijke verplichte bedwelming bij de rituele slacht zijn vooral
kritisch op enkele formuleringen in het wetsvoorstel. De tekst van de
initiatiefwet, die in september 2008 werd ingediend door Thieme, is
door meerdere amendementen van de Tweede Kamer op essentiële onderdelen
gewijzigd. Met name deze wijzigingen gaven meerdere fracties in de
Eerste Kamer reden voor fundamentele bezwaren.
De zes fracties die zich tegen het initiatiefvoorstel uitspraken
dienden ook een motie in, waarin de regering wordt uitgenodigd in
overleg met experts en betrokken organisaties te werken aan verbetering
van dierenwelzijn tijdens het gehele traject van de (onbedwelmde)
rituele slacht. In de motie vragen de zes fracties de regering eveneens
om kwaliteitseisen te ontwikkelen voor zowel de reguliere industriële
slacht als de (onbedwelmde) rituele slacht. Deze eisen hebben
betrekking op onder meer de opleiding van vervoerders en slachters, de
organisatie van slachthuizen, alsook een goede behandeling van dieren
voor en tijdens de slacht. Deze kwaliteitseisen zouden moeten worden
gebaseerd op 'best practices', gericht op de verbetering van het
dierenwelzijn.
Beperking grondrecht
De genoemde zes fracties beschouwen een algeheel verbod van onverdoofd
slachten zoals voorgesteld in het initiatiefvoorstel Thieme een
ongerechtvaardigde beperking van de vrijheid van godsdienst en
godsdienstige beleving en andere grondrechten. Ook staatssecretaris
Bleker stelde in zijn commentaar op het wetsvoorstel dat het
betreffende grondrecht te zeer zou worden beperkt door het voorstel
Thieme, dat in juni 2011 door de Tweede Kamer werd aangenomen met 116
stemmen voor en 30 tegen.
De fracties van PvdA, VVD, D66 en GroenLinks stemden in de Tweede Kamer
voor het initiatiefvoorstel Thieme, nadat zij het oorspronkelijke
wettekst hadden gewijzigd door er een ontheffingsmogelijkheid aan toe
te voegen voor de rituele slacht. Deze aanpassing houdt in dat joodse
en islamitische slagers volgens hun eigen voorschriften ritueel kunnen
blijven slachten indien een alternatieve methode wordt toegepast
waarvan wetenschappelijk kan worden aangetoond dat deze geen onnodig
dierenleed veroorzaakt.
Dode letter
Op basis van de toelichting en antwoorden van initiatiefneemster Thieme
in de Eerste Kamer concludeerde PvdA-woordvoerder Schrijver dat het
betreffende amendement zulke hoge eisen stelt aan degenen die zo'n
ontheffing vragen, dat de clausule in feite een 'dode letter' is. Hij
stelde zowel aan de regering als aan de initiatiefneemster de vraag hoe
een omgekeerde bewijslast, die is neergelegd bij degenen die van hun
grondrecht gebruik willen maken, strookt met de grondgedachte achter de
rechten van de mens, namelijk de bescherming van de burgers tegen de
overheid. Initiatiefneemster Thieme gaf in het debat in de Eerste Kamer
toe dat met de door haar voorgestelde wetswijziging er inderdaad een
beperking optreedt van een grondrecht, maar zij acht dit
gerechtvaardigd op grond van de openbare zeden die willen dat dieren
zoveel mogelijk leed bespaard blijft.
PvdA-senator Schrijver benadrukte dat zijn fractie hecht aan de rechten
van minderheden in een democratie. Schrijver vroeg tevens of nu veel
aan de beoordelingsvrijheid van de minister is overgelaten die de
ontheffing moet verlenen, het voorstel wel toepasbaar en handhaafbaar
is. 'Bestaat er niet het gevaar dat de burger bijna per definitief
verliest in het licht van de beoordelingsvrijheid van de minister?' De
PvdA-fractie vroeg Bleker of er misschien niet veel effectievere en
tevens minder vergaande methoden bestaan om hetzelfde doel te bereiken,
namelijk verbetering van dierenwelzijn. de staatssecretaris stelt dat
hij dit doel met een convenant denkt te kunnen bereiken.
Riten en emoties
VVD-woordvoerder Schaap (VVD) betoogde dat het initiatiefvoorstel
Thieme voortkomt uit een goede intentie: het aanscherpen van het
dierenwelzijnsbeleid, toegespitst op de rituele slacht. Desondanks
roept het voorstel bij de VVD vragen op van wetstechnische aard, en het
maakt het - aldus senator Schaap - 'veel emoties los in de samenleving
onder bevolkingsgroepen die op godsdienstige gronden hechten aan eigen
riten.' De VVD-woordvoerder wierp de vraag op of het wetsvoorstel wel
voldoet aan de voor een wet gewenste zorgvuldige afweging van belangen.
'Afwegingen vragen altijd weer interpretatie, inleving, gevoel voor
nuances en maatwerk. Vandaar dat je nooit tot het bittere eind aan een
enkel principe moet vasthouden', oordeelde senator Schaap.
De VVD-woordvoerder heeft twijfels over de uitvoerbaarheid en
handhaafbaarheid van het voorstel en wil daarom de regering zelf aan de
slag gaat met overleg, onderzoek en regelgeving in deze kwestie. Dit
zou moeten leiden tot het verbeteren van de bedwelmde en onbedwelmde
slachtpraktijken, onder nader te formuleren wettelijke voorwaarden en
een aanvullend vergunningsstelsel. Volgens senator Schaap kan het
voorliggen wettelijke verbod op de onbedwelmde slacht met ontheffing
dan vervangen kan worden door het toestaan van de rituele en de
bedwelmde slacht onder een transparante en handhaafbare wettelijke
regulering.
Godsdienstvrijheid
De fracties van SGP, CU en CDA stelden de godsdienstvrijheid centraal
in hun bijdragen aan het debat. Senator Holdijk (SGP) zei dat het de
voorstanders van een verbod lijkt te ontbreken aan inschattingsvermogen
wat een verbod in religieus opzicht voor moslims en joden betekent.
'Velen lijken zich beter te kunnen inleven in het bestaan van een kip
dan in dat van een gelovige', betoogde Holdijk. CDA-woordvoerder
Terpstra wees erop dat wel de binnenlandse vleesproductie wordt
getroffen door een verbod maar niet de consumptie van ritueel geslacht
vee, dat immers vanuit het buitenland kan worden ingevoerd. Dit leidt
ertoe dat landen wel een verbod kunnen afvaardigen, zodra zij ervan
overtuigd zijn dat andere leden deze producten wel leveren. Volgens
Terpstra is dit een beetje 'schijnheilig'. Volgens het Kamerlid Ester
(ChristenUnie) steekt Nederland met dit voorstel de Rubicon over. 'De
vrijheid van godsdienst wordt aangetast', aldus Ester.
Bij volle bewustzijn
PVV-woordvoerder Faber-Van de Klashorst, die haar maidenspeech hield,
zei verbaasd te zijn dat er over dit voorstel nog gedebatteerd moet
worden. 'Een ieder met een nuchter verstand kan begrijpen dat het geen
pretje is voor het te slachten dier als bij het volle bewustzijn de
hals wordt afgesneden', aldus senator Faber-Van de Klashorst. De
PVV-woordvoerder wees erop dat zowel uit der Joodse hoek als de
Islamitische hoek wordt aangegeven dat er mogelijkheden zijn voor
verdoofd ritueel slachten. 'Nu heeft men verdovingstechnieken ter
beschikking. Waarom deze niet gebruiken? Het besnijden van jongens
wordt toch ook niet meer onverdoofd gedaan?', zei senator Faber-Van de
Klashorst.
Exportproduct
Woordvoerder Vliegenthart (SP) zei dat het vooral gaat over kleinere
dierenleed, terwijl het grote dierenleed van de bio-industrie de
afgelopen jaren niet is aangepakt. 'Zo kan het zijn dat we vandaag het
levenseinde van dieren wellicht verbeteren, maar dat tegelijkertijd het
beestachtige leven voor de slacht in tact wordt gelaten', betoogde
senator Vliegenthart. De SP-fractie is het opgevallen dat de regering
in deze kwestie die veel beroering in de maatschappij heeft teweeg
gebracht zich zeer tam opstelt. Hij vroeg de opvatting van de regering
over het feit dat Nederland een groot exporteur is waar het gaat om
ritueel geslacht vlees. 'In hoeverre ziet hij dat als een ongewenst
effect van de godsdienstvrijheid die de grondwet verankert en die aan
de basis ligt van de huidige uitzonderingsbepaling op het verplicht
verdoofd slachten', vroeg senator Vliegenthart.
Extra regels
GroenLinks-woordvoerder Vos, die haar maidenspeech hield, zei dat
binnen haar fractie verschillende opvattingen leven. Senator Vos wees
op protocollen voor reversibele elektrische bedwelming in Nieuw Zeeland
die niet in strijd worden geacht met voorschriften van bepaalde
religies, omdat het dier na de bedwelming kan bijkomen. Het is voor
GroenLinks duidelijk dat verbeteringen van dierenwelzijn bij de rituele
slacht noodzakelijk zijn. De vraag is of er niet voldoende verbetering
is te realiseren zonder een wettelijk verbod op onbedwelmde rituele
slacht.
GroenLinks diende een motie in mede namens de fracties van SP, PvdD,
OSF en 50Plus. Hierin wordt gesteld dat de huidige normen voor
dierenwelzijn onvoldoende tegemoetkomen aan de gewenste verbetering. De
regering wordt verzocht met voorstellen te komen voor extra regels met
betrekking tot het houden van dieren, het transport en de leefruimte,
en voor meer stringente handhaving. De SP-fractie diende eveneens een
motie in, met steun van PVV, GroenLinks, 50Plus en OSF. Deze motie
verzoekt de regering de Eerste Kamer voor 1 mei 2012 een notitie voor
te leggen die meer inzicht verschaft in de huidige gang van zaken bij
grootschalige industriële vleesproductie en maatregelen voorstelt om
het dierenwelzijn voor en tijdens de slacht beter te beschermen.
Industrieel slachten
Woordvoerder Backer van D66 betoogde dat niet het juiste probleem aan
de orde is gesteld in het voorstel Thieme. Hij wees op het industrieel
slachten van dieren voor vleesproductie. Naar schatting worden in
Nederland jaarlijks circa 500 miljoen dieren geslacht. Volgens Backer
is er meer te winnen als aandacht wordt besteed aan de wijze waarop
dieren worden gehouden en vervoerd en vervolgens bij de wijze waarop
dieren aan hun levenseinde komen. In de agro-industrie valt veel winst
te boeken voor het dierenwelzijn, betoogde Backer. De D66-senator wilde
van initiatiefneemster Thieme weten waarom nu juist het ritueel
slachten als onderwerp is gekozen voor een wetsvoorstel ter verbetering
van het dierenwelzijn? Backer herinnerde eraan dat twee jaar geleden de
Eerste Kamer de Wet Dieren heeft aangenomen, maar daarin een verbod op
het onverdoofd slachten met als uitzondering de onbedwelmde rituele
slacht bij Joden en Islamieten.
Consensus
Het Kamerlid Koffeman van de eenmansfractie Partij voor de Dieren
schaarde zich vierkant achter het initiatiefvoorstel van zijn collega
Thieme uit de Tweede Kamer. Koffeman stelt dat nu de Tweede Kamer, waar
het politiek primaat ligt voor het ontwerp heeft gestemd, de Eerste
Kamer dit besluit zonder meer zou moeten volgen. Volgens Koffeman heeft
wetenschappelijk onderzoek onweerlegbaar aangetoond dat onbedwelmd
slachten altijd leidt tot dierenleed. 'Een verdoofde kip is bij de
slacht beter af dan een onverdoofde', aldus Koffeman. Volgens de Partij
voor de Dieren bestaat in Nederland een grote consensus over het
tegengaan van dierenleed en dat een zekere inperking van de vrijheid
van godsdienst daarom wel is te rechtvaardigen. Hij vergeleek dit
verbod op onverdoofd slachten met het komende boerka-verbod dat het
kabinet heeft aangekondigd. Ook daar is sprake van een zekere beperking
van een godsdienstige uiting.
Senator Nagel (50Plus) betoogde dat de vrijheid van godsdienst niet in
de weg staan aan steun voor dit verbod op ritueel slachten. Ook senator
De Lange (OSF) meende dat het voorkomen van onnodig dierenleed de
doorslag moet geven. "In een rationele wereld moet altijd ruimtem zijn
voor de implementatie van nieuwe toetsbare wetenschappelijke inzichten
op basis waarvan oude rituelen aangepast of zelfs beëindigd worden",
aldus senator De Lange.
Eerste Kamer der Staten Generaal