Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
Dit bericht staat online op: http://www.nwo.nl/nwohome.nsf/pages/NWOP_8P6E7Z
2 december 2011
Samenstelling gezin bepaalt succes koolmees-ouders
Koolmezen met evenveel zonen als dochters, krijgen meer kleinkinderen dan koolmezen met een onevenwichtige gezinssamenstelling. Dat komt omdat hun jongen succesvoller zijn in de voortplanting. Dat concludeert NWO-onderzoeker Reinder Radersma. Hij verwacht dat zijn onderzoeksresultaten breder toepasbaar zijn in het dierenrijk. Op 2 december verdedigt Radersma zijn proefschrift aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Vogels kunnen door de werking van hormonen het geslacht van hun jongen beïnvloeden. Dat dit grote gevolgen heeft voor het succes van de ouders, heeft bioloog Reinder Radersma nu aangetoond. Een gemiddelde geslachtsverhouding in het koolmezengezin blijkt niet alleen de meest voorkomende maar ook de beste optie.
Bij een vrije populatie koolmezen in het bos haalde Radersma kuikens van twee dagen oud uit verschillende nesten. Hij bepaalde het geslacht en herverdeelde de kuikens in verschillende verhoudingen mannetjes en vrouwtjes over de nesten. Vervolgens keek hij hoe succesvol de jonge koolmezen zich voortplantten. 'Een gelijke verhouding mannetjes en vrouwtjes bleek de ideale situatie', zegt Radersma. Jongen uit zo'n evenwichtig nest kregen meer nakomelingen. De koolmees-ouders zorgen er met een evenwichtig gezin dus voor dat hun genen goed doorgegeven worden. In de natuur komt de gelijke verdeling tussen zonen en dochters bij vogels het meeste voor. Het onderzoek van Radersma laat nu zien waarom dat zo is.
De invloed van ouders op de gezinssamenstelling (geslachtsallocatie) is een verschijnsel dat voor insecten vrij goed is beschreven en kan worden voorspeld. Zo zijn er insecten waarbij bevruchte eitjes vrouwtjes worden en onbevruchte eitjes mannetjes. Voor vogels en zoogdieren, waarbij de sekse van het nageslacht afhangt van de combinatie van geslachtschromosomen, ligt dat ingewikkelder. De theoretische modellen van geslachtsallocatie bij insecten volstaan hier niet.
Mensen
Een verklaring voor het voordeel van een gezin met evenveel zonen als dochters, is volgens Radersma harmonie in het nest. 'Zoons ruziën vaker onderling dan met hun zussen en vice versa hebben zussen ook vaker ruzie met elkaar dan met de jongens uit het gezin. Bij een scheve verhouding tussen broers en zussen wordt er dus veel energie verspild aan ruziemaken en competitie om voedsel', denkt de onderzoeker. Dat heeft een negatief effect op hun groei en ontwikkeling. 'Ik verwacht dat dit in het algemeen voor vogels en zoogdieren geldt.' Zelfs bij mensen kan de onderzoeker zich voorstellen dat eenzelfde regel opgaat, mits er sprake is van een beperkte hoeveelheid voedsel. 'Bij een familie met te veel zonen of dochters zou een ontwrichtende situatie kunnen ontstaan.'
Het werk van Radersma werd gefinancierd door NWO. Zijn begeleider, prof.dr.ir. Jan Komdeur, hoogleraar evolutionaire ecologie van vogels aan de Rijksuniversiteit Groningen, kon met de Vici-beurs een eigen vernieuwende onderzoekslijn ontwikkelen en aio's zoals Radersma aanstellen.
Over NWO
De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) is de onafhankelijke nationale wetenschapsfinancier en heeft tot taak het wetenschappelijke onderzoek in Nederland te laten excelleren via nationale competitie. Jaarlijks investeert NWO ruim 500 miljoen euro in toponderzoek en toponderzoekers, vernieuwende instrumenten en apparatuur, en instituten waar toponderzoek wordt bedreven. NWO financiert het onderzoek van zo'n 5000 getalenteerde wetenschappers aan universiteiten en instellingen. Selectie door middel van peer review is in handen van onafhankelijke deskundigen. NWO bevordert de overdracht van kennis naar de maatschappij en het bedrijfsleven.