Vrije Universiteit Amsterdam
De beurs als bijenkorf. Naar een natuurwetenschap van economie en
samenleving, rond 1700
* Startdatum: 28-10-2011
* Tijd: 15.45
* Locatie: Aula
* Titel: De beurs als bijenkorf. Naar een natuurwetenschap van economie
en samenleving, rond 1700
* Spreker: prof.dr. I.B. Leemans
* Onderdeel: Faculteit der Letteren
* Wetenschapsgebied: Letteren
* Evenementtype: Oratie
In haar oratie laat prof dr. Inger Leemans, hoogleraar
Cultuurgeschiedenis aan de Faculteit der Letteren van de VU zien hoe
rond 1700 natuur en economie tot twee zijden van één munt worden.
Enerzijds gaat economie een grote rol spelen in het beschrijven en
begrijpen van de natuur van het menselijk gedrag en van de werking van
de samenleving. Anderzijds worden natuur en natuurwetenschap ingezet om
economische processen en economisch handelen te begrijpen. Het grote
verschil met nu is dat de economische natuur rond 1700 nog niet
ontvolkt is: natuurwetenschap is vooral ook menswetenschap. Men
ontwikkelt een `natuurwetenschap van de economie', waarbij de beurs als
een bijenkorf geanalyseerd kan worden. Gedreven door winzucht brommen
daar de nijvere handelaars en beursspeculanten.
Cultuurhistorici kunnen meehelpen om door middel van analyse van zeer
divers bronnenmateriaal inzicht te geven in de complexe geschiedenis
van de verbeelding van de economie. Economie is niet alleen een
marktsysteem, het is een ook een product van de verbeelding. Economie
is te belangrijk om over te laten aan de economen zegt Leemans.
De verbeelding van de economie heeft door de eeuwen heen interessante
ontwikkelingen doorgemaakt. Wie de beeldtaal bestudeert waarin de
financiële crises de afgelopen jaren worden begrepen, ziet al snel dat
er één grote afwezige is: de mens. De verbeelding van de crises bestaat
vooral uit neerwaartse grafieken, zinkende munten en in het rood
springende cijfers. Als er al mensen worden afgebeeld, dan is dat om te
laten zien dat zij geen greep hebben op de situatie: de beursspeculant
met de handen in het haar, de verwarde politicus, de zwijgende econoom,
de uit het raam springende bankier. De economische crisis wordt
verbeeld als een autonoom proces, als een natuurramp met een eigen
dynamiek.
De geschiedenis van deze verbeelding van de economie als
natuurverschijnsel begint in de zeventiende eeuw. De Nederlandse
Republiek speelde hierin een essentiële rol. De Amsterdamse beurs
vormde het kloppend hart van de internationale handel. Als eerste
moderne economie ontwikkelde de Republiek al in de zeventiende eeuw een
moderne effectenmarkt. De gevolgen hiervan bleven niet beperkt tot de
beurs. Het leek wel alsof de hele maatschappij werd bepaald door
economische processen. Dat zette aan tot reflectie. Geconfronteerd met
de alom zichtbare en ingrijpende aanwezigheid van de financiële
markten, zochten Nederlanders naar bruikbare beelden en een
begrippenkader om financiële processen te kunnen begrijpen en
beheersen. De Amsterdamse beurs vervult in dit proces een centrale rol:
de beurs wordt de eerste systematische en overtuigende verbeelding van
de economie. Niet voor niets wordt de beurs steeds weer opnieuw
afgebeeld, beschreven en bezongen.
In 2011 is de beurs losgezongen van de maatschappij: de Amsterdamse
beurs is niet vrij toegankelijk. De AEX is een lijst met cijfers, een
index, geen fysieke plaats van ontmoeting.
Rond 1700 was de beurs daarentegen een van de belangrijkste
toeristische trekpleisters van Amsterdam. Toen kon iedereen komen
kijken hoe kooplieden van over de hele wereld samenkwamen om het spel
van de moderne economie te spelen.
© Copyright Vrije Universiteit Amsterdam