Rijksoverheid
Openingstoespraak gerestaureeerde Leidse Sterrewacht
Toespraak | 28-10-2011
Na een ingrijpende restauratie werd de oude Leidse Sterrewacht uit het
jaar 1861 op woensdag 26 oktober officieel geopend door
staatssecretaris Zijlstra.
o De Franse politicus Anthelme Brillat Savarin (1755-1826) zei
ooit: "De sterren hebben wel degelijk invloed op mensen...
Bijvoorbeeld doordat ze werk verschaffen aan duizenden astrologen." Een
fraai staaltje ironie, maar de Fransman ging daarmee voorbij aan échte
wetenschappers die serieus werk maken van de sterren. Bijvoorbeeld
professor Kaiser, die in het midden van de 19e eeuw het initiatief nam
om de Leidse Sterrewacht te bouwen.
o Dat ging niet zonder slag of stoot, zoals we kunnen lezen in het
boekje waarmee u de feestelijke heropening luister bijzet. `Glorieus
als vanouds', luidt de titel van deze uitgave. En dat klopt, want dit
monument staat weer net zo te stralen als de sterren die van hieruit
worden geobserveerd.
o Kaiser heeft hemel en aarde moeten bewegen om z'n ambitieuze
plannen te realiseren. Hij heeft zich er met hart en ziel voor ingezet,
en in dat opzicht is er eigenlijk weinig veranderd. Want ook nu zie je
nog steeds heel veel `passie' bij iedereen die betrokken is bij de
Sterrewacht. En die gedrevenheid had u hard nodig, want de restauratie
heeft nogal wat voeten in aarde gehad. Het is uiteindelijk prachtig
geworden, maar het kostte u de nodige hoofdbrekens, net als professor
Kaiser destijds.
o In het tijdschrift "Astronomische Nachrichten" uit 1863 zegt
Kaiser hierover het volgende, ik citeer: "Als ich im Jahre 1837 zum
Professor der Astronomie am Leidener Universität ernannt wurde, fand
sich dort nicht nur keine brauchbare Sternwarte, sondern selbst kein
einziges brauchbares astronomisches Instrument".
o Daar is geen woord Spaans bij. Tegenwoordig horen we bij de
absolute wereldtop in de sterrenkunde, maar vóór het initiatief van
Kaiser was de astronomie in ons land ruim een eeuw lang schromelijk
verwaarloosd. Maar dankzij het `heilige vuur' van Kaiser kon hier in
Leiden een stevige astronomische traditie worden neergezet. En
natuurlijk dankzij zijn opvolgers, die het stokje van hem overnamen:
grote sterrenkundige namen als Oort, De Sitter en Van de Hulst.
o Daarmee kom ik bij de tweede belangrijke overeenkomst tussen
verleden en heden. Als wij de geschiedenis van de sterrenkunde volgen,
dan zien we één belangrijk punt telkens weer opduiken: het steeds
verder verbeteren van waarnemingsapparatuur. Onze grote wetenschapper
Huygens was de eerste met een `buisloze' telescoop. Daarna zie je een
permanente technologische ontwikkeling van `kijkers'.
o De hedendaagse sterrenkunde kan gebruik maken van geavanceerde en
grootschalige apparatuur. De ESO bouwde een aantal jaren geleden in
Chili de Very Large Telescope, en staat nu op het punt om een besluit
te nemen over de European Extremely Large Telescope. De diameter van de
spiegel van dat apparaat bedraagt maar liefst 39 meter. Nederlandse
sterrenkundigen zijn hier intensief bij betrokken, zij zien dit als hun
toekomst.
o De wetenschap wordt in het algemeen steeds afhankelijker van
grootschalige faciliteiten, die voor een belangrijk deel de
aantrekkelijkheid van ons wetenschappelijk klimaat bepalen. Ook daarom
investeert dit kabinet in deze faciliteiten.
o Om geld voor de restauratie binnen te halen, deed u in 2007 mee
aan een contest van de BankGiroLoterij. Jammer genoeg viel u toen
buiten de prijzen. Gelukkig was u zo verstandig om ook een plan `B'
achter de hand te houden. Een belangrijk deel van de middelen die u
nodig had voor de restauratie, heeft u binnengehaald door grond te
verkopen aan de gemeente. Daarnaast was mijn ministerie bereid om 3
miljoen euro te investeren.
o Ik wil u van harte feliciteren met het resultaat: dat mag gezien
worden! Als staatssecretaris van hoger onderwijs ben ik natuurlijk blij
met de onderwijsfunctie die de Oude Sterrewacht heeft gekregen. Het
gebouw biedt plaats aan sterrenkundige practica, maar ook aan
rechtenstudenten die hier college volgen. Als staatssecretaris van
cultuur ben ik trots op dit mooie rijksmonument en natuurlijk op de
eerste Leidse architectuurprijs die aan het bureau Veldman, Rietbroek,
Smit is toegekend voor de renovatie. Als staatssecretaris van
wetenschap waardeer ik vooral de educatieve functie van het gebouw.
Want hierdoor kunnen weer veel jonge mensen enthousiast worden gemaakt
voor deze prachtige wetenschap. Ik wil de betrokken wetenschappers
hiervoor van harte bedanken, in het bijzonder Vincent Icke die ik graag
feliciteer met zijn Koninklijke Onderscheiding.
o Tot slot doet het me veel plezier dat de restauratie er ook voor
heeft gezorgd, dat de historisch niet al te beste banden met de Hortus
zijn aangehaald. De vrede is getekend, en dat zonder de tussenkomst van
een mediator, de Rijdende Rechter of andere vormen van ons justitieel
apparaat. Ook dát is een felicitatie waard!
o Na al die felicitaties wordt het hoog tijd voor de
openingshandeling. En daarvoor gaan we nu naar de koepel.
o Hiermee verklaar ik de Leidse Sterrewacht voor heropend!