VU medisch centrum
Psychosociale nazorg bij kankerpatiënten
Stap voor stap vooruit
30 september 2011
In Nederland worden jaarlijks ongeveer 14.000 patiënten
gediagnosticeerd met long- en hoofd-halskanker. Na behandeling heeft
een deel van hen psychische klachten. Promovenda Anne-Marie Krebber
ontdekte dat zij profijt kunnen hebben van een zelfhulpcursus.
`De psychische klachten van deze patiënten
worden in de gangbare screening nogal eens over het hoofd gezien. Zelf
denken ze vaak dat angst en somberheid er nu eenmaal bij horen',
vertelt Anne-Marie Krebber. Dit was een van de redenen om te
onderzoeken of een begeleide zelfhulpcursus de kwaliteit van leven
verbetert bij patiënten die behandeld zijn voor hoofd-hals- of
longkanker.
`Een andere reden was dat veel mensen geen zin hebben in intensieve
psychosociale begeleiding na hun behandeling. Ze zijn alle bemoeienis
en `witte jassen' zat. Een derde reden was dat de gebruikelijke
psychosociale zorg het groeiende aantal kankerpatiënten dat blijft
leven - en daarmee het groeiende aantal mensen met psychische problemen
na de behandeling - niet aan kan. Het was dus nodig op zoek te gaan
naar een kosteneffectieve oplossing.'
OncoQuest
Om patiënten met (een verhoogd risico op) een angst- of depressieve
stoornis voor haar onderzoek te identificeren, maakte Krebber gebruik
van OncoQuest, een digitale vragenlijst die de kwaliteit van leven meet
bij kankerpatiënten. `Die vragenlijst doorbreekt een barrière', aldus
Krebber, `mensen bespreken hun psychische gesteldheid niet zo gauw met
hun oncoloog.'
Patiënten vullen de vragenlijst in op een touchscreen-computer bij hun
controlebezoek op de poli. Er is geen aparte afspraak voor nodig en de
uitkomst wordt direct besproken. Krebber: `Patiënten bij wie de
HADS-score (Hospital Anxiety and Depression Scale) ofwel het risico op
angst of depressie te hoog was, werden uitgenodigd mee te doen aan mijn
onderzoek. Het enthousiasme om mee te doen was vaak groot, vooral als
ze hoorden dat ze niet naar het ziekenhuis hoefden te komen en dat ze
de cursus in hun eigen tempo thuis konden volgen.'
Littekens
Het onderzoek bevatte meerdere stappen. Stap één bestond uit twee weken
waakzaam afwachten. Trad er geen spontaan herstel op, dan werd stap
twee aangeboden: een zelfhulpcursus via een boekje of internet, met
begeleiding per telefoon of e-mail.
De zelfhulpcursus reikt patiënten methoden aan waarmee ze zelfstandig
aan hun klachten kunnen werken. `Ze moeten bijvoorbeeld een probleem
beschrijven. Denk aan: `Ik beweeg te weinig, maar ik durf de straat
niet op vanwege de littekens in mijn gezicht.' Vervolgens moeten ze
zelf oplossingen noteren, er één uitkiezen, deze uitvoeren en
opschrijven wat het resultaat was. Cursisten leren ook om te gaan met
negatieve gedachten. Ze kunnen bijvoorbeeld een piekerkwartier
instellen', aldus Krebber.
Na hun behandeling zijn veel mensen alle bemoeienis en `witte jassen'
zat
Spontaan
Met OncoQuest screende VUmc 1.143 patiënten op spanningsklachten, één
maand tot vijf jaar na behandeling voor hoofd-halskanker of longkanker.
Er deden uiteindelijk 52 patiënten mee aan de gerandomiseerde
gecontroleerde trial. De begeleiding bij de zelfhulpcursus was in
handen van Prezens, een onderdeel van GGZ inGeest.
Onlangs werden de eerste onderzoeksresultaten bekend. Krebber is trots
op de uitkomst: `Twee weken afwachten bleek te helpen bij een derde van
de patiënten: zij herstelden spontaan. Bij de helft van de patiënten
die zich niet vanzelf beter voelden, was de zelfhulpcursus zeer
effectief. Hun angst en somberheid verminderde en de kwaliteit van
leven verbeterde. Of dit ook op de langere termijn geldt, moet nog
blijken.'
In het Stepped Care-project (zie kader) wordt nader onderzocht of de
groep waarbij geen positief effect werd gemeten, baat heeft bij
vervolgstappen. Ook wordt dan gekeken of deze nazorg bij
kankerpatiënten kosteneffectief is.
Haalbaar en zinvol
Volgens Krebber is de zelfhulpaanpak een haalbare en zinvolle oplossing
voor patiënten, behandelaars én de maatschappij. `Het gebruik van de
online cursus zal alleen maar stijgen. De patiënten van straks zijn
immers nog meer `internet-minded'. Ook voor behandelaars is deze
laagdrempelige behandeling een uitkomst. Het neemt veel zorg weg en het
geeft hen voldoening als ze zien dat het welzijn van hun patiënten
vooruitgaat.'
'Voor de maatschappij betekent het dat het toenemende aantal
kankerpatiënten toch de juiste hulp kan ontvangen. De analyse moet nog
plaatsvinden, maar ik verwacht dat dit kosteneffectiever is dan de
gebruikelijke nazorg.'
Getrapt
Krebbers onderzoek is ingebed in een omvangrijker ZonMw-onderzoek onder
leiding van prof. Irma Verdonck. Dit onderzoek, Stepped Care, bekijkt
de kosteneffectiviteit van een getrapt zorgprogramma voor patiënten die
last hebben van angst of depressie na de behandeling van
hoofd-halskanker of longkanker.
Het programma, waarmee in de huisartsenpraktijk en ouderenzorg al
positieve resultaten zijn behaald, bestaat uit vier stappen. Eerst
waakzaam afwachten en vervolgens, als er geen verbetering optreedt, een
zelfcursus aanbieden. Helpt dit niet, dan volgt stap drie:
gesprekstherapie, geleid door een gespecialiseerde verpleegkundige. Bij
onvoldoende verbetering volgt uiteindelijk stap vier: intensievere
psychotherapie of medicatie door een psycholoog of psychiater.
Het Stepped Care-onderzoek startte in 2009 en bevindt zich nu in de
inclusieperiode. Een controlegroep ontvangt de gebruikelijke
psychosociale zorg. De eerste resultaten zullen eind 2012 bekend zijn.
Binnen VUmc lopen vergelijkbare onderzoeken met patiënten die behandeld
zijn voor andere kankersoorten. Zo richt promovenda Annemarie Braamse
zich op hematologiepatiënten na stamceltransplantatie. Florien Boele
participeert in een KWF /Alpe d'HuZes-project, gericht op patiënten die
behandeld zijn voor hersentumoren.
Tekst Petra ter Veer
Foto Mark van den Brink
bron: Origineel