VU medisch centrum
Henk Verheul, hoogleraar medische oncologie voorspelt
Een nieuwe kijk op kanker
30 september 2011
Medisch oncoloog Henk Verheul onderzoekt waarom sommige specifieke
medicijnen bij de ene patiënt wel goed werken om een tumor in bedwang
te houden, terwijl er bij anderen juist razendsnel resistentie
optreedt. Het doel is om persoonlijkere behandeling mogelijk te maken.
`Genetische en eiwitprofilering van tumoren zal een belangrijk
onderdeel gaan vormen van de behandelkeuze.'
'De kans is groot dat over een aantal jaren de indeling
van kankersoorten totaal anders is dan nu. Het zal niet zozeer meer
gaan om de locatie waar de tumor in het lichaam vandaan komt, maar om
de biologische en genetische typering om de beste behandeling vast te
stellen.
Een tumor in de longen kan vergelijkbare belangrijke mutaties hebben
als een kanker in de darmen, en zouden dus ook op dezelfde manier
behandeld moeten kunnen worden, iets wat nu nog weinig gebeurt.'
'Er zijn al mutaties bekend die kunnen voorspellen bij wie, voor welk
medicijn, snel resistenties zullen optreden'
Bloedvataanmaak
Het is de voorspelling van Henk Verheul, medisch oncoloog binnen
onderzoekinstituut VUmc CCA. Verheul kwam 3,5 jaar geleden naar VUmc,
na een studie in Rotterdam en een tocht langs een aantal Nederlandse en
Amerikaanse ziekenhuizen waaronder Harvard Universiteit in Boston en de
Johns Hopkins universiteit in Baltimore. Het onderwerp bloedvatengroei
in tumoren loopt als een rode draad door zijn carrière.
'In Boston werkte ik mee aan preklinisch onderzoek rond medicijnen die
de bloedvataanmaak tegengaan, zogenaamde angiogeneseremmers, om
tumorgroei in te dammen', vertelt Verheul. 'Tumoren hebben veel bloed
en dus bloedvaten nodig om hun snelgroeiende en delende cellen te
voorzien in hun energiebehoefte. Door de aanmaak van bloedvaten te
remmen, voorkom je dat een tumor doorgroeit.'
Het onderzoek had succes: in 2003 kwamen de eerste angiogeneseremmers
op de markt, en sindsdien is het pallet behoorlijk uitgebreid.
Tegelijkertijd zagen ook andere targeted agents, de therapieklasse waar
de angiogeneseremmers binnen vallen, het licht, waaronder onder andere
de kinaseremmers. Die interfereren met de moleculaire signalering in de
cel, en zorgen er op die manier voor dat een tumor niet kan groeien.
Vóór therapie
Snel na de introductie bleek dat vaak maar een klein deel van de
patiënten gevoelig was voor deze targeted agents en doken ook de eerste
gevallen van resistentie op. Verheul en zijn vakgroep doen momenteel
veel onderzoek naar de mogelijkheden om bij patiënten al vóór therapie
te bepalen wie waar baat bij heeft.
'Sommige patiënten zijn gevoelig voor het ene medicijn, terwijl anderen
er heel snel resistentie tegen ontwikkelen. Bij hen werkt een andere
targeted agent juist weer beter', vertelt hij. 'Wij proberen in
samenwerking met verschillende afdelingen binnen VUmc - waaronder de
afdeling pathologie onder leiding van Gerrit Meijer - erachter te komen
wat de oorzaak van deze verschillen is en hoe we dat kunnen gebruiken
voor behandelkeuzes. We analyseren daarvoor het genetische- en
eiwitprofiel van patiënten en van hun tumor. Er zijn ondertussen al
enkele mutaties bekend die kunnen voorspellen bij wie voor welk
medicijn snel resistenties zullen optreden.'
Specifieke mutatie
Al die nieuwe informatie zorgt ervoor dat kankersoorten in steeds
kleinere groepen worden opgedeeld, stelt Verheul. 'Het gaat er naar toe
dat patiënten een steeds persoonlijkere behandeling krijgen. Zo van:
jij hebt dit genetische profiel en dit type kanker, dus dan past deze
combinatie van medicijnen het beste bij jou.'
Nu gaat het nog in grote cohorten, simpelweg op basis van de locatie
van de tumor. 'Het betekent ook dat veel medicijnen die in vroegere
klinische trials zijn afgewezen omdat ze nauwelijks effect hadden,
opnieuw getest zullen moeten worden in subpopulaties, met patiënten die
bijvoorbeeld die ene specifieke mutatie hebben. Aan de andere kant
betekent het ook sommige medicijnen uitgewisseld kunnen worden tussen
kankersoorten, omdat ze dezelfde genetische achtergrond blijken te
hebben. Gecombineerd levert het een hele nieuwe kijk op kanker op.'
'Veel medicijnen die in vroegere klinische trials zijn afgewezen,
zullen opnieuw getest moeten worden'
Tumor onder druk
Uiteindelijk hoopt Verheul dat kanker over een decennium een chronische
ziekte wordt. 'Uit genetische analyses weten we nu bijvoorbeeld dat
tumoren resistent worden tegen bepaalde kinaseremmers omdat de cel
andere moleculaire routes kan activeren om hetzelfde doel te bereiken.
Daar kun je op inspelen door juist de nieuwe route te onderbreken',
zegt Verheul.
'Als tegen de nieuwe medicijnen ook weer resistentie optreedt, zou je
wellicht weer terug kunnen naar het oude medicijn. We hebben namelijk
de eerste laboratoriumaanwijzingen dat door een medicijn een tijdje
niet te gebruiken, de resistentie mogelijk weer opgeheven wordt.
Idealiter zou je door de twee medicijnen af te wisselen wellicht een
tumor constant onder druk kunnen houden. Ik weet dat het al vaak is
gezegd, maar ik denk dat we een heel eind kunnen komen in het voor
lange tijd de tumor onder controle te houden.'
Precies gepast
Een van de centrale thema's van de verschillende onderzoeksgroepen in
het VUmc CCA waar de groep van Verheul onderdeel van uitmaakt is
`Therapie op maat'. Die filosofie houdt in dat iedere patiënt precies
de behandeling krijgt die bij hem of haar past. Nog te vaak krijgen
kankerpatiënten medicijnen die niet aanslaan of die snel resistenties
opwekken.
`Veel medicijnen werken alleen bij tumoren met een bepaald genetisch
profiel of bij een bepaald genexpressiepatroon', zegt Verheul. `Wij
proberen uit te zoeken welk medicijn het beste past bij welk profiel,
om zo tot persoonlijke behandeling op maat te komen. Begrip van de
verschillende biologische profielen die tumoren kunnen hebben, staat
nog aan het begin, maar dat maakt deze periode juist zo opwindend.
Tekst Hidde Boersma
Foto Harry Meijer
bron: Origineel