Groen!

Een statuut voor de mantelzorger

door Mieke Vogels (Vlaams parlementslid) op 28 juni 2011 in "Gezin, welzijn en zorg", "Ouderen"

We zullen met z'n allen langer moeten gaan werken om de pensioenen betaalbaar te houden. Dat credo wordt minder en minder betwist. Maar er is ook een keerzijde, waarschuwt Mieke Vogels. "Als iedereen tot zijn 65ste moet blijven werken, zullen veel 55- tot 65-jarigen niet meer als mantelzorger kunnen optreden voor hun hoogbejaarde ouders". Minder mantelzorgers betekent meer professionele hulpverlening. Maar wat dat aan de overheid gaat kosten, heeft nog niemand berekend. Daarom werkte Mieke Vogels, samen met de collegaâs van Ecolo, een wetsvoorstel uit dat de mantelzorger beter moet ondersteunen.

Uit berekeningen van de Vlaamse overheid blijkt dat er tegen 2020 in Vlaanderen 20 000 extra rusthuisbedden moeten bijkomen om het toenemend aantal zorgbehoevende ouderen op te vangen. Maandelijks zouden er drie rusthuizen moeten bijkomen, maar omdat dat onhaalbaar is, rekent de overheid erop dat mensen zelf meer en meer zorgtaken op zich nemen. Zo zullen er onder meer extra mantelzorgers nodig zijn. Mantelzorg is de extra zorg die een zorgbehoevende krijgt van iemand uit zijn directe omgeving, buiten de professionele hulpverlening om.

Maar hoe realistisch is het om te rekenen op meer mantelzorg?

Uit het onderzoek van Ann Dedry (Landelijke Thuiszorg) en uit vergelijkend Europees onderzoek blijkt dat de mantelzorger meestal inwoont bij de zorgbehoevende. Het gaat dan om de partner, de ouder van een kind met een handicap... Mantelzorg verlenen aan een zwaar zorgbehoevende, is meer dan alleen zorg verlenen, er moet ook een vertrouwensrelatie bestaan met wie verzorgt. Je treedt immers binnen in de intimiteit van de zorgbehoevende. De kinderen van de zorgbehoevende zijn - na de partner - dan ook de tweede belangrijkste groep die mantelzorg op zich neemt. In de toekomst dreigt echter heel wat `natuurlijke' mantelzorg te verdwijnen. In de groep van hoogbejaarden vind je vaker weduwen of weduwnaars: zij hebben geen partner en dus ook geen inwonende mantelzorger. Daar bovenop komt de stilaan unanieme overtuiging dat we langer zullen moeten werken om onze pensioenen betaalbaar te houden. Brugpensioen of andere uittredingssystemen staan op de helling. Mensen zullen tot hun 65ste moeten werken en 45 jaar moeten presteren vooraleer ze recht hebben op een volledig pensioen.

In het debat over langer werken worden de (te) jong gepensioneerden gemakshalve afgeschilderd als `mensen die van het leven profiteren'. De realiteit is evenwel iets genuanceerder. Het aantal uren mantelzorg dat door de 55-65-jarigen wordt gepresteerd is helaas niet bekend. Het zou dringend in kaart moeten gebracht worden om het debat op een onderbouwde manier te voeren. De 55-65-jarigen worden immers niet voor niets de `sandwich-generatie' genoemd: het zijn de jonge grootouders die het tekort aan aangepaste kinderopvang invullen op woensdagnamiddag, tijdens de vaknatie of wanneer hun kleinkind ziek is. Diezelfde `sandwich-generatie' heeft tegelijkertijd ook hoogbejaarde ouders die rekenen op hun kinderen om zo lang mogelijk thuis te kunnen blijven. Die mantelzorg maakt dat de gemiddelde verblijfsduur in een rusthuis nu al zeer kort is. Mensen gaan maar naar een rusthuis als het echt niet anders kan: in een doorsnee rusthuis sterft jaarlijks één derde van de bewoners.

Als iedereen tot zijn 65ste blijft werken, zal er veel natuurlijke mantelzorg wegvallen. Of de minister van Welzijn dat nu graag wil of niet, de wachtlijsten zullen alleen langer worden, de druk op de professionele zorg zal alleen toenemen. In het debat over de pensioenleeftijd dat recent weer oplaaide, blijft dit aspect zwaar onderbelicht. Want niet alleen de Vlaamse overheid, maar ook de federale overheid `betaalt' als er minder mantelzorg is. Binnen de sociale zekerheid zijn `pensioenen' en `gezondheidszorg' communicerende vaten. De rusthuizen worden immers gefinancierd door het RIZIV. Als we langer werken worden de pensioenen betaalbaar, maar zal bij gebrek aan mantelzorg de vraag naar opvang in een rusthuis alleen maar toenemen.

Uit het onderzoek dat de Facultés Universitaires Notre Dame de la Paix (FUNDP) uitvoerde in samenwerking met het Kenniscentrum Mantelzorg (KEM) blijkt dat mensen die er voor kiezen om mantelzorg te verlenen geen sociale rechten hebben. Wie vandaag mantelzorg geeft, wordt vaak verplicht om zijn job op te geven. 60% van de mantelzorgers heeft niet de mogelijkheid om zijn/haar arbeidstijd te herschikken. Bovendien bouwen mantelzorgers geen pensioenrechten op en verliezen ze elk recht op arbeidsbemiddeling en werkloosheidsuitkering eens de periode van mantelzorg ophoudt. Uit Europees onderzoek blijkt dat mantelzorgers meestal hoog geschoold zijn en dat de helft van de mantelzorgers met zware financiële problemen kampt. Als de overheid wil inzetten op meer informele zorg om de professionele zorg terug te dringen, dan moet ze hiervoor ook de randvoorwaarden creëren.

Vandaag bestaan een aantal zorgverloven, zoals het ouderschapsverlof en het palliatief verlof, maar die zijn te beperkt voor de mantelzorger. In sommige Duitse deelstaten heeft men er voor gekozen een zwaar zorgbehoevend iemand te laten kiezen tussen opvang in een voorziening en zorg door een mantelzorger. De mantelzorger krijgt een halftijds loon en behoudt zijn voltijdse rechten op pensioen, werkloosheid en ziekteverzekering. Als eerste stap wil Groen!/Ecolo een wetsvoorstel indienen dat nog geen vergoeding voorziet voor de mantelzorger, maar wel een sociaal statuut.

De basisprincipes van het wetsvoorstel zijn:

* Iemand opent het recht op mantelzorg als hij aan de hand van de bestaande federale schalen (verhoogde kinderbijslag, integratietegemoetkoming voor persoon met handicap, tegemoetkoming hulp aan bejaarden) voldoende punten scoort op de schaal die het verlies aan zelfredzaamheid meet. De verzorgde kiest zijn mantelzorger, uiteraard met instemming van de mantelzorger in kwestie.

* Die erkenning geeft aan de zorgkas voor mantelzorgers het recht om de voltijdse sociale rechten te waarborgen voor één voltijdse of twee deeltijdse mantelzorgers.

* Door ook deeltijdse mantelzorg mogelijk te maken, willen we het risico op sociaal isolement van de mantelzorger vermijden; we hopen zo ook meer mannelijke mantelzorgers aan te trekken.
* Het statuut van mantelzorger wordt voor een bepaalde periode toegekend, maar kan verlengd worden zo lang de zorgbehoevende aan de voorwarden voldoet.

* Tijdens de periode van mantelzorg wordt het pensioen verder aanbetaald en behoudt de mantelzorger zijn rechten voor de ziekte- en invaliditeitsverzekering. Eens de periode van mantelzorg afgelopen is, heropent het recht op werkloosheidsvergoeding en arbeidsbemiddeling.

* De mantelzorger is verplicht zich aan te sluiten bij een mantelzorgvereniging die hem of haar ondersteunt en evalueert in zijn opdracht.

Dit wetsvoorstel veronderstelt een samenwerking tussen de federale overheid en de gemeenschappen. De erkenning en subsidiëring van mantelzorgverenigingen is immers een gemeenschapsbevoegdheid. Belangrijker echter is dat de gemeenschappen de mantelzorg verder kunnen promoten door bijvoorbeeld aan de mantelzorger een vergoeding te geven.

IFRAME:
http://www.facebook.com/plugins/like.php?app_id=157508420984521&href=ht tp%3A%2F%2Fgroen.be%2Factualiteit%2FNieuwsflash-een-statuut-voor-de-man telzorger_2243.aspx&send=false&layout=standard&width=450&show_faces=tru e&action=like&colorscheme=light&font&height=80

Contact: Mieke Vogels