Gerard Heymans te modern met gebruik statistiek
Biografie eert grondlegger psychologie in Nederland
Datum: 16 juni 2011
Gerard Heymans (1857-1930), de grondlegger van de psychologie in
Nederland, was met het gebruik van empirische methodes en statistiek
zijn tijd te ver vooruit om in Europa erkenning te krijgen. In de
Verenigde Staten werd zijn werk wél gewaardeerd. Het is dan ook niet
toevallig dat pas tachtig jaar na zijn dood een wetenschappelijke
biografie wordt gewijd aan Heymans, die als filosoof begon, maar in de
psychologie het vakgebied vond waar hij zijn ideeën kwijt kon. Kars
Dekker promoveert 23 juni 2011 op deze late biografie.
De Wet van Heymans, die erop neerkomt dat een sterke prikkel de
gevoeligheid voor andere waarnemingen vermindert, is in de Verenigde
Staten een bekend begrip, terwijl hij in Europa niet bestaat. Dat heeft
niet zozeer te maken met het veronachtzamen van `onze' grote
wetenschappers, maar vooral met het feit dat Heymans de pech had dat
psychologie in Nederland in zijn tijd niet en vogue was, en zijn
empirische benadering van deze wetenschap al helemaal niet. Biograaf
Kars Dekker: "Zijn wetenschappelijke werk is voor een deel niet onder
de attentie gekomen in Europa. Het is nooit beschreven. Hij werd meer
gezien als filosoof. Na zijn dood zetten zijn opvolgers zijn werk niet
voort. Pas in de jaren vijftig veroverde de hypothetico-deductieve
methode, een mengsel van empirie en rationalisme, ook in Europa de
psychologie."
Statistiek
Heymans onderzocht de psychologische verschillen tussen mannen en
vrouwen, gebruikmakend van van statistische correlaties. Zo legde hij
de basis voor onderzoek naar geslachtelijke verschillen. Zijn
psychologie van de vrouw wordt gezien als een van de weinige niet of
nauwelijks bevooroordeelde onderzoeken uit die tijd. Met zijn aanpak,
met onderzoeksmethodes zoals vragenlijsten en statistische technieken -
inmiddels gemeengoed geworden -, was hij de eerste wetenschappelijke
psycholoog in Nederland. Het feit dat hij in 1892 subsidie kreeg voor
het eerste laboratorium voor experimentele psychologie onderstreept
dat.
Biografie
Heymans werd in 1857 in het Friese Ferwerd geboren en studeerde in
Leiden waar hij promoveerde op de staathuishoudkunde, zoals economie
toen nog heette. Later promoveerde hij ook in de filosofie met een
proefschrift over ethiek. Hij vestigde zich in 1890 in Groningen, nadat
hij aan de universiteit was benoemd tot hoogleraar filosofie en
`zielkunde'. Aan het begin van deze periode publiceerde hij twee
hoofdwerken: Die Gesetze und Elemente des wissenschaftlichen Denkens en
Schets eener kritische geschiedenis van het causaliteitsbegrip in de
nieuwere wijsbegeerte. Hij bleef tot 1927 verbonden aan de
universiteit, waar hij een populaire hoogleraar was.
Betrokken
Behalve psycholoog was Heymans ook een uitermate betrokken
wereldburger. Hij mengde zich bijvoorbeeld in de Dreyfus-affaire in
Frankrijk, waarbij een joodse officier ten onrechte was veroordeeld
voor spionage. Ook schreef hij kort na de Eerste Wereldoorlog met de
astronoom J.C. Kapteyn een open brief, gericht aan de academies van de
geallieerde landen en van de Verenigde Staten van Amerika, met de
oproep enig begrip te tonen voor de vroegere vijand Duitsland.
Vergeten
Heymans had de pech dat zijn wetenschappelijke aanpak van de
psychologie in de Verenigde Staten al wel ingang had gevonden maar in
Europa nog niet. Daar benamen mastodonten als Freud, Jung en Wundt het
zicht op statistiek en empirie met hun veel introspectievere
benadering. Vandaar ook dat zijn opvolgers, voor de psychologie Henri
Brugmans, voor de filosofie Leonard Polak, zijn werk niet hebben
voortgezet. Pas twintig jaar later bekeerde de Europese psychologie
zich alsnog tot de statistiek, maar daarvan heeft Heymans nooit meer de
credits gekregen.
Curriculum Vitae
Kars Dekker (Onstwedde, 1950) stroomde na de LTS met het
tweedekansonderwijs door naar het VWO en de Rijksuniversiteit Groningen
om expertimentele psychologie te studeren. Hij werkte van 1988 tot 1990
als onderzoeker bij het Verkeerskundig Studiecentrum. Daarnaast stond
hij voor de klas en deed hij onderzoek voor een intercultureel
instituut. De naam Heymans dook al vroeg op in zijn leven, want hij
volgde zijn VWO-onderwijs aan het Noordelijk Avondcollege, dat onder
meer lesgaf in het toenmalige Heymans Lyceum in de stad. De persoon en
zijn werk bleven hem zo fascineren, dat hij tenslotte besloot om in
zijn vrije tijd Heymans' biografie te schrijven. De titel van het
proefschrift is `Gerard Heymans herlezen. Bewustzijn en methodologie'.
Dekker promoveert in de Gedrags- en Maatschappijwetenschappen bij
prof.dr. D. Draaisma en prof.dr. W. Otterspeer. Co-promotor is dr. J.
Dane.
Rijksuniversiteit Groningen